Jakie były okoliczności proklamacji Guaidó?

Juan Guaidó stanął na czele Zgromadzenia Narodowego (ZN) 5 stycznia br., pięć dni przed inauguracją drugiej kadencji prezydenckiej przez Nicolása Maduro. Obecny prezydent zwyciężył w przyspieszonych wyborach 20 maja 2018 r., które w ocenie opozycji, większości państw obu Ameryk oraz UE nie były zgodne ze standardami demokratycznymi. Dlatego przeciwnicy Maduro nie uznają go za prawomocnie wybraną głowę państwa. Obwiniają go też o doprowadzenie do głębokiego kryzysu gospodarczego i humanitarnego, który zmusił setki tysięcy Wenezuelczyków do emigracji. Od 21 stycznia br. nasilały się protesty antyrządowe, a deklarację Guaidó z 23 stycznia o zamiarze utworzenia rządu tymczasowego i przeprowadzenia wolnych wyborów poprzedziła decyzja ZN o amnestii dla osób, które wspierały rząd Maduro, a dołączą do opozycji.

Jakie znaczenie ma deklaracja Guaidó?

ZN to obecnie jedyny organ władzy państwowej w Wenezueli pochodzący z powszechnych i demokratycznych wyborów. Choć w wyborach do ZN w grudniu 2015 r. opozycja zdobyła 109 ze 167 mandatów, rząd Maduro nie uznał tego wyniku i w ciągu kolejnego półtora roku doprowadził do marginalizacji i zablokowania parlamentu. Wystąpienie Guaidó to pierwsza próba pokojowego odsunięcia Maduro od władzy od kwietnia 2017 r., kiedy wybuchły wielotygodniowe manifestacje antyrządowe. Protesty te zostały brutalnie stłumione, a opozycja spacyfikowana (niektórym jej liderom udało się uciec za granicę). W rezultacie brakowało dotąd lidera zdolnego do odbudowy ruchu przeciwnego rządowi i która stałaby się głównym rozmówcą dla państw wspierających zmiany polityczne w Wenezueli.

Jakie były reakcje międzynarodowe?

Najdalej idące stanowisko wyraziły USA. Jako pierwsze poparły Guaidó i odmówiły uznania Maduro za legalną głowę państwa. Zasugerowały też użycie wszelkich środków politycznych i gospodarczych, aby Maduro ustąpił. Z ich inicjatywy nad sytuacją w Wenezueli ma obradować RB ONZ. Poparcie dla Guaidó wyraziła większość państw regionu. Wyjątkiem był m.in. Meksyk, który uznaje legalność obecnego prezydenta. Proklamację Guaidó i jego poparcie skrytykowali najbliżsi sojusznicy Wenezueli: w regionie Boliwia i Kuba, a poza nim m.in. Rosja i Turcja. UE nie uznała Guaidó jako tymczasowego prezydenta, potwierdziła jednak, że ZN jest instytucją posiadającą mandat demokratyczny i niezbędne są wolne wybory (oświadczenie w podobnym duchu wydało polskie MSZ).

Jakie znaczenie międzynarodowe mają wydarzenia w Wenezueli?

Kryzys w Wenezueli negatywnie wpływa na stabilność w Ameryce Łacińskiej, a masowe migracje stały się wyzwaniem gospodarczym i społecznym dla państw regionu. Dla USA Wenezuela jest głównym źródłem zagrożenia dla demokracji w regionie, ale oba państwa są ważnymi partnerami w handlu ropą. Dla UE sytuacja w Wenezueli jest istotna m.in. z uwagi na kilkusettysięczną grupę Wenezuelczyków mających obywatelstwo unijne. Rozważane jest także utworzenie międzynarodowej grupy kontaktowej, pośredniczącej między zwaśnionymi stronami. Jednym z jej członków mogłaby być Polska. Odsunięcie Maduro od władzy mogłoby mieć negatywne skutki dla Chin i Rosji, które wykorzystały kryzys do zaangażowania inwestycyjnego w Wenezueli (Rosja np. przejęła wartościowe złoża ropy). Osłabiłoby też regionalny blok antyzachodni tworzony razem z Kubą, Boliwią i Nikaraguą.

Jakie są perspektywy przywrócenia porządku konstytucyjnego w Wenezueli?

Różne próby mediacji między władzami i opozycją prowadzone są od 2016 r. Nieskuteczne w skłonieniu Maduro do ustępstw okazały się jak dotąd sankcje (m.in. USA i UE) wobec przedstawicieli reżimu wenezuelskiego. Obecne starania Guaidó nie powiodą się bez wsparcia wojska. Dowódcy sztabów potwierdzili lojalność wobec rządu, a poza tym znaczna część armii korzysta finansowo z możliwości, jakie daje obecny ustrój (np. zarządza reglamentacją żywności oraz kontroluje przerzut narkotyków). Rząd może liczyć na finansowanie z Chin, Rosji czy Turcji i jest wspierany przez Kubę (doradcy kubańscy są obecni w aparacie bezpieczeństwa Wenezueli). Maduro jest zdeterminowany, aby utrzymać władzę. Jest prawdopodobne, że w tym celu sięgnie po przemoc i zwiększy prześladowania opozycji.