Co jest przedmiotem umowy?
Podpisana w 1997 r. umowa (weszła w życie 1 kwietnia 1999 r.) wyznacza podstawowe zasady stosunków ukraińsko-rosyjskich, definiując relacje między tymi państwami jako partnerstwo strategiczne. Obie strony zobowiązały się do poszanowania swojej integralności terytorialnej, powstrzymania się od użycia siły, nieingerowania w sprawy wewnętrzne oraz dopilnowania, aby ich terytorium nie zostało wykorzystane ze szkodą dla bezpieczeństwa drugiej strony. Wskazały też szereg obszarów, w których zamierzają rozwijać współpracę. Umowę zawarto na dziesięć lat, z opcją automatycznej prolongaty na kolejne dziesięcioletnie okresy, o ile jedna ze stron nie złoży rezygnacji w terminie do sześciu miesięcy przed upływem obowiązującego terminu. Dokonując nielegalnej aneksji Krymu i agresji na Ukrainę, Rosja złamała wszystkie najważniejsze postanowienia umowy.
Dlaczego Ukraina nie wypowiedziała umowy natychmiast po rosyjskiej agresji?
Zgodnie z art. 60. Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, Ukraina mogła jednostronnie zawiesić lub wypowiedzieć umowę ze względu na jej „istotne naruszenie” przez Rosję. Jednak władze odrzucały taką możliwość, wskazując, że utrzymanie w mocy umowy ułatwi złożenie przed międzynarodowymi sądami pozwów przeciwko Rosji za jej działania na Krymie i w Donbasie. Skorzystano natomiast z opcji nieprolongowania umowy na kolejny okres jej obowiązywania. Rozporządzenie w tej sprawie prezydent Ukrainy podpisał 17 września br. Przyczyną zwłoki była prawdopodobnie obawa, że wypowiedzenie porozumienia zostałoby wykorzystane przez władze rosyjskie do oskarżenia Ukrainy o eskalację napięcia w stosunkach dwustronnych. Determinację ukraińskich władz do wycofania się z umowy stopniowo zwiększały zbliżające się wybory prezydenckie na Ukrainie (odbędą się w marcu 2019 r.).
Co decyzja oznacza dla stosunków ukraińsko-rosyjskich?
Wycofanie się Ukrainy z umowy nie pociągnie za sobą poważniejszych skutków dla stosunków dwustronnych, gdyż Rosja nigdy nie respektowała w pełni jej postanowień. Nie pogorszy to stanowiska Ukrainy odnośnie do możliwości uregulowania sytuacji w Donbasie ani odzyskania przez nią kontroli nad Krymem. Nie zmieni stanu prawnego ukraińsko-rosyjskiej granicy państwowej, jako że został on uregulowany odrębnym porozumieniem, zawartym w 2003 r. Nie zdejmuje też z Rosji odpowiedzialności za naruszenia umowy dokonane w trakcie jej obowiązywania. Możliwe natomiast, że władze rosyjskie wykorzystają sytuację jako pretekst do działań wymierzonych w obywateli Ukrainy mieszkających bądź czasowo przebywających w Rosji (np. pracowników sezonowych), lub w działające tam ukraińskie podmioty gospodarcze.
Co dalej z bazą prawno-traktatową współpracy ukraińsko-rosyjskiej?
Po rosyjskiej agresji władze Ukrainy rozpoczęły przegląd bazy prawno-traktatowej współpracy dwustronnej pod kątem możliwości wypowiedzenia porozumień nieodpowiadających interesom Ukrainy. Proces ten przebiega jednak powoli. Według danych ukraińskiego MSZ oba państwa do 2014 r. zawarły ponad 450 dwustronnych umów, a do kwietnia 2018 r. przestało obowiązywać jedynie ok. 10% z nich. Rezygnacja z umowy o przyjaźni, współpracy i partnerstwie – porozumienia stanowiącego fundament dwustronnych stosunków – powinna dać impuls do przyspieszenia przeglądu tej bazy. Należy jednak oczekiwać, że ukraińskie władze zdecydują się zachować w mocy niektóre porozumienia, zwłaszcza wspomnianą umowę z 2003 r. o ukraińsko-rosyjskiej granicy państwowej.
