Czego dotyczyła sprawa?

O wydanie opinii zwróciło się do MTS Zgromadzenie Ogólne ONZ w grudniu 2024 r. Przeważająca większość państw ONZ, które poparły tę inicjatywę, liczyła na wywarcie większej presji na Izrael, by zmienił politykę wobec organizacji i jej agend na okupowanych terytoriach palestyńskich. Bezpośrednią przyczyną były przede wszystkim przyjęte przez Kneset w październiku 2024 r. przepisy uniemożliwiające działanie UNRWA na terytorium Izraela, a także zerwanie porozumienia między Izraelem a ONZ z 1967 r., które regulowało jego współpracę z UNRWA przy świadczeniu pomocy Palestyńczykom. Skutkiem tych decyzji było m.in. odmawianie wjazdu pracownikom UNRWA na Zachodni Brzeg i do Strefy Gazy od stycznia 2025 r., gdy nowe przepisy weszły w życie. Wniosek do MTS wiązał się także z brakiem poszanowania przez Izrael nietykalności pracowników UNRWA, z których aż ok. 360 zginęło podczas działań zbrojnych. Ponadto sprawa dotyczyła utrudniania działalności innych agend i samej ONZ, m.in. uznania w październiku przez Izrael sekretarza generalnego ONZ za persona non grata, a także ograniczeń działania innych organizacji międzynarodowych po terrorystycznym ataku Hamasu z października 2023 r., co skutkowało pogarszającą się sytuacją humanitarną w Strefie Gazy.

Co orzekł Trybunał?

Trybunał zwrócił uwagę, że zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych i umowami zawartymi przez Izrael państwo to ma obowiązek współpracy z ONZ oraz respektowania przywilejów i immunitetów jej samej i jej agend, m.in. nietykalności pomieszczeń i pracowników działających w oficjalnym charakterze. Powinien też zapewnić im swobodny dostęp do palestyńskich terytoriów okupowanych, nad którymi nie ma suwerenności. Opierając się na zobowiązaniach Izraela z zakresu praw człowieka i prawa humanitarnego (m.in. Konwencjach genewskich), MTS orzekł ponadto, że izraelskie władze nie mogą stosować głodu jako metody prowadzenia działań zbrojnych, blokować pomocy humanitarnej ani ograniczać działalności agend ONZ w takim stopniu, który zagraża przetrwaniu ludności cywilnej Strefy Gazy. Mają też obowiązek szanowania szczególnego chronionego statusu pracowników i placówek medycznych i humanitarnych. Wiele miejsca poświęcił MTS statusowi UNRWA. Odrzucił podnoszone przez Izrael zarzuty co do jej braku neutralności w konflikcie i członkostwa znacznej części jej pracowników w Hamasie, którymi były uzasadniane kroki wobec niej. Wskazał, że ONZ podjęła niezwłocznie działania wyjaśniające i zwolniła osoby, które mogły być zaangażowane w terrorystyczny atak z 2023 r., oraz że wdrożyła mechanizmy naprawcze. Podkreślił też brak obecnie realnych możliwości zastąpienia humanitarnej działalności UNRWA przez inne organizacje.

Jaka była reakcja Izraela i innych państw?

Izrael jednoznacznie odrzucił opinię MTS, podtrzymując dotychczasowe zarzuty wobec UNRWA, m.in. masowy udział członków Hamasu w strukturach organizacji, oraz oskarżając Trybunał o upolitycznienie. Izraelskie władze zapowiedziały utrzymanie obowiązującego zakazu funkcjonowania UNRWA na swoim terytorium. Stanowisko Izraela poparły również Stany Zjednoczone, choć na tym etapie mało prawdopodobne jest nałożenie sankcji na sędziów MTS, jak miało to miejsce w przypadku Międzynarodowego Trybunału Karnego. Opinia będzie wykorzystywana przez inne zaangażowane państwa do dalszych nacisków dyplomatycznych i instytucjonalnych na izraelskie władze. Norwegia – główny pomysłodawca wydania opinii – zapowiedziała prace nad rezolucją w Zgromadzeniu Ogólnym, która ma służyć wdrożeniu ustaleń Trybunału. Orzeczenie może skłonić część państw do przywrócenia finansowania dla UNRWA, wstrzymanego w trakcie wojny w Strefie Gazy po wysunięciu oskarżeń względem tej organizacji, lub do dalszych kroków przeciwko izraelskim naruszeniom praw Palestyńczyków na Zachodnim Brzegu.

Jaki wpływ ma opinia MTS dla działalności ONZ w Strefie Gazy?

Amerykański plan pokojowy, który doprowadził do wprowadzenia – niestabilnego – rozejmu na obszarze Strefy Gazy, zobowiązuje strony do umożliwienia dostaw pomocy humanitarnej, która ma być dystrybuowana przede wszystkim przez instytucje ONZ, i do nieingerowania w ten proces. Jednocześnie mówi o współpracy z podmiotami „niezwiązanymi z żadną ze stron”, co przy utrzymaniu zarzutów o ścisłych związkach UNRWA z Hamasem będzie przez Izrael (i USA) wykorzystywane do uzasadniania dalszego blokowania jej działalności w Strefie. Zwiększa to rolę i obciążenie pozostałych agend oenzetowskich (np. Światowy Program Żywnościowy) oraz innych organizacji działających w Strefie (m.in. World Central Kitchen, Czerwony Półksiężyc), również w kontekście nacisków na wygaszenie aktywności wspieranej przez Izrael Gaza Humanitarian Foundation. Opinia MTS może być w przyszłości wykorzystana przez instytucje ONZ, w tym UNRWA, jako podstawa do podniesienia wobec Izraela roszczeń odszkodowawczych w związku ze śmiercią pracowników czy zniszczeniami infrastruktury, do których doszło w wyniku działań izraelskiej armii.