31 marca br. prezydent Rosji zaktualizował koncepcję polityki zagranicznej FR (poprzedni dokument obowiązywał od 30 listopada 2016 r.). Władze dostosowały założenia polityki zagranicznej do sytuacji zmienionej w związku z prowadzeniem wojny na Ukrainie i konfrontacją z Zachodem. Koncepcja potwierdza globalne aspiracje Rosji, które będą realizowane za pomocą instrumentarium ideologicznego i siłowego.

Wizja porządku międzynarodowego według Rosji

 W dokumencie Rosja podtrzymuje swoje wcześniejsze stanowisko, że dąży do wielobiegunowego porządku międzynarodowego. FR uważa, że świat niezachodni ma szansę zwyciężyć z amerykańską „dominacją”. Jednocześnie widzi siebie w szczególnej roli – realizatora misji „państwa-cywilizacji”, atrakcyjnego kulturowo promotora, który może szerzyć ideologię ruskiego miru. W przeciwieństwie do dokumentu z 2016 r. i wbrew poprzedniej diagnozie o słabnącym Zachodzie FR postrzega go obecnie jako zagrożenie i siłę, której należy się przeciwstawić. Wcześniej Rosja przedstawiała Europie i USA oferty kooperacji, np. w zakresie walki z terroryzmem, ostrzegając jednocześnie, że ich odrzucenie będzie się wiązać z perspektywą zwrotu Rosji ku Azji. Obecnie FR określa siebie mianem potęgi „euroazjatyckiej i europacyficznej”.

Do swoich atutów FR zalicza członkostwo w ONZ, gdzie dysponuje prawem weta, status mocarstwa atomowego oraz spuściznę ZSRR. Według władz pozwalają one wykorzystać wizerunek zwycięzcy II wojny światowej – państwa, które w odróżnieniu od innych krajów europejskich może promować hasła walki z nazizmem i antykolonializmem. Rosja chce odgrywać jednocześnie rolę jednego z centrów utrzymujących równowagę międzynarodową, jak za czasów Związku Radzieckiego.

Dokument wskazuje na rewolucyjne zmiany w środowisku międzynarodowym. Wymienia kryzys globalizacji, a także wzrost znaczenia siły w stosunkach międzynarodowych, w tym zwiększenie liczby konfliktów zbrojnych. Dużo miejsca poświęca znaczeniu zbrojeń nuklearnych i ubolewa nad rozpadem systemu kontroli zbrojeń, oskarżając o jego rozmontowanie państwa zachodnie. Ponadto wprowadza do koncepcji polityki zagranicznej możliwość obrony swoich obywateli poza granicami państwa (zapożycza tę zasadę z doktryny wojennej z 2010 r.).

Cele polityki zagranicznej Rosji

 Najważniejszym celem Rosji pozostaje jej bezpieczeństwo, suwerenność we wszystkich aspektach i integralność terytorialna. Na drugim miejscu jest tworzenie korzystnych warunków zewnętrznych dla wzmocnienia jej pozycji jako wpływowego i niezależnego centrum współczesnego świata. Celem Rosji jest także przeciwdziałanie rusofobii i obrona „prawdy historycznej” na własny temat, a także ochrona rosyjskojęzycznej lub utożsamiającej się z Rosją ludności na świecie. Czynnik ideologiczny pełni według Rosji ważną rolę w zderzeniu cywilizacyjnym. FR chce promować wartości konserwatywne, w ten sposób przeciwstawiając się też „dominacji” USA i ich sojuszników. W zakresie budowania suwerenności ekonomicznej Rosja chce uniezależnić się od „nieprzyjaznych” działań państw zachodnich w gospodarce światowej (kwestia sankcji) i proponuje bardziej sprawiedliwy proces podejmowania decyzji w ramach ONZ. Ponawia też postulat uniezależnienia budżetu federalnego od będących teraz jego podstawą wpływów ze sprzedaży surowców energetycznych, głosi ponadto ogólne hasła dotyczące ochrony klimatu i środowiska.

Partnerzy i rywale Rosji

 FR koncentruje swoją uwagę na Eurazji, wyróżniając dwa państwa – Chiny i Indie. Nazywa je „przyjaznymi suwerennymi globalnymi ośrodkami władzy”. Podkreśla priorytetowe znaczenie Chin, szczególnie w zakresie wzajemnej pomocy i koordynacji działań na arenie międzynarodowej. Deklaruje, że będzie dążyć do dalszego wzmacniania „wszechstronnego partnerstwa” z tym państwem. W przypadku Indii Rosja chce nadal budować uprzywilejowane partnerstwo strategiczne, aby przeciwstawiać się „nieprzyjaznym sojuszom”. Organizacjami, w ramach których Rosja chce współpracować, są Szanghajska Organizacja Współpracy, Euroazjatycka Unia Gospodarcza, BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, RPA), Wspólnota Niepodległych Państw (WNP), Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym – te, w których odgrywa ważną rolę. Rosja widzi możliwość budowania koalicji partnerów w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej.

W nowej koncepcji po raz pierwszy od lat 90. powraca pojęcie „bliskiej zagranicy”. Rosja zalicza do niej państwa WNP i inne kraje „związane z Rosją” kulturą i wielowiekową tradycją. Poszerza to dotychczasowe rozumienie tej grupy (dotychczas były to państwa byłego ZSRR). Chociaż „bliską zagranicę” Rosja postrzega jako ważną dla swojego bezpieczeństwa, stabilizacji i społeczno-ekonomicznego rozwoju, nie traktuje tych państw jak partnerów, ale raczej jak strefę własnych wpływów, przekonując, że są one ważne, aby umocnić Rosję na pozycji jednego z centrów współczesnego świata. Wśród tych państw wyróżnia tylko Białoruś, z którą chce nadal „strategicznie współdziałać”.

Chociaż Rosja twierdzi, że nie traktuje Zachodu jak wroga, oskarża Zachód o ingerencję w wewnętrzne sprawy innych państw i rozpętanie „wojny hybrydowej nowego typu”, odnosząc to do działań prowadzonych na „ukraińskim kierunku”. Rosja ponownie daje do zrozumienia, że winne wybuchu wojny na Ukrainie są Stany Zjednoczone i państwa europejskie. Rosja oskarża też Zachód o zastosowanie wobec niej sankcji, ale uważa, że nie będą one skuteczne. Państwa europejskie „zrozumieją, że izolowanie FR nie przynosi rezultatów” i same powrócą do dialogu z Rosją.

Wnioski

 Nowa koncepcja polityki jest przejawem frustracji wynikających z braku skuteczności rosyjskiej dyplomacji wobec Zachodu. Na rzecz wewnętrznego odbiorcy władze zadeklarowały, po raz pierwszy od rozpadu ZSRR, zwrot ku Eurazji. FR nastawia się na trwałą systemową konfrontację z państwami europejskimi i „hegemonistycznymi USA”. Z koncepcji wyłania się obraz świata wrogiego Rosji, w którym musi ona bronić swoich interesów w sposób zdecydowany i bardziej asertywnymi środkami niż do tej pory. Dotyczy to między innymi państw europejskich, które wobec zacieśniania strategicznego partnerstwa między Rosją a Chinami i Indiami będą zmuszone – według FR – do zniesienia nałożonych na nią sankcji. W kontekście prowadzonej wojny z Ukrainą realizacja rosyjskich ambicji ogrywania globalnej roli wydaje się jednak trudna, ponieważ potencjał militarny i ekonomiczno-społeczny Rosji został osłabiony. Ze względu na istniejące spory chińsko-indyjskie jest też mało prawdopodobne, aby udało się zbudować trójkąt strategiczny Rosja–Chiny–Indie.

W mniejszym stopniu niż we wcześniejszych dokumentach Rosja koncentruje się na państwach byłego ZSRR, które postrzega jako miejsce rywalizacji z Zachodem. Rosja poszerza zasięg „bliskiej zagranicy” i wiąże ją z kategorią tożsamościową. Brak jasnego określenia geograficznego tego obszaru będzie powodował spory z państwami, np. na Bałkanach. Rosja będzie wykorzystywać pretekst ochrony „rosyjskojęzycznych” obywateli do ingerencji w wewnętrzne sprawy innych krajów.

W sferze koncepcyjnej ma miejsce militaryzacja polityki zagranicznej. Rosja dużo uwagi poświęca kwestii wykorzystania siły w stosunkach międzynarodowych (konwencjonalnej i nuklearnej). Pomimo wielu stwierdzeń o pokojowych intencjach nadal będzie stanowić zagrożenie i czynnik destabilizacyjny dla swoich sąsiadów i dla porządku międzynarodowego.

Koncepcja jest sygnałem do państw Globalnego Południa, gdzie Rosja chce poszukiwać partnerów przeciwko byłym europejskim kolonizatorom i USA. Rosja ma szanse zyskiwać na takiej antyzachodniej narracji i budować koalicje państw, np. na forum ONZ. Nadal nie ma jednak potencjału, aby stać się liderem Globalnego Południa.

Chociaż Polska nie jest wymieniona w dokumencie, zważywszy na wcześniejszą praktykę będzie traktowana jak państwo nieprzyjazne Rosji. Można się spodziewać zarówno działań dezinformacyjnych, jak i hybrydowych wymierzonych przeciwko stabilności państwa polskiego i podważających społeczną odporność w obliczu wywoływanych przez Rosję kryzysów (np. granicznego).