Postulaty reindustrializacji, redukcji zależności od państw trzecich, zwłaszcza autorytarnych, i nadrabiania dystansu w globalnym wyścigu technologicznym są obecne w debacie o przyszłości UE od kilkunastu lat[1]. Wojna Rosji przeciwko Ukrainie i ściśle z nią związany kryzys energetyczny były kolejnymi po pandemii COVID-19 wstrząsami, które dostarczyły argumentów na rzecz konieczności realizacji tych celów i mobilizowały do przyspieszenia podjętych już działań. Popandemiczny wzrost globalnego popytu na surowce energetyczne oraz ograniczenie przez Rosję dostaw ropy i gazu do UE (zarówno przed, jak i po inwazji) wywołały skok cen nośników energii oraz produktów z nich wytwarzanych, takich jak nawozy azotowe[2].

Wysokie ceny surowców w połączeniu z innymi czynnikami – trwającymi od czasu pandemii zaburzeniami łańcuchów dostaw i zwiększoną podażą pieniądza związaną z programami wsparcia dla przedsiębiorców i obywateli – doprowadziły do gwałtownego wzrostu inflacji. W 2022 r. wyniosła ona w UE 9,2%, podczas gdy według prognoz Komisji Europejskiej (KE) z listopada 2021 r. miała być na poziomie 2,5%. Europejski Bank Centralny (EBC) i banki centralne państw spoza strefy euro zareagowały podwyżkami stóp procentowych. W strefie euro stopy procentowe podwyższano stopniowo od lipca 2022 r. do czerwca 2023 r. W efekcie oprocentowanie kredytów, które banki mogą zaciągać w EBC, wzrosło z 0% do 4%, zaś depozytów z -0,5% do 3,5%. Wyższe ceny energii i wzrost kosztów obsługi kredytów przełożyły się na spadek dynamiki PKB. W 2022 r. gospodarka UE wzrosła o 3,6% (0,7 pkt. proc. mniej niż zakładały prognozy KE z jesieni 2021 r.), a w br. ma wzrosnąć jedynie o 1%. Wysoka inflacja stwarza również zagrożenie, że część inwestycji finansowanych z unijnego funduszu odbudowy Next Generation EU (NGEU) może nie zostać zrealizowana. Państwa członkowskie zdecydowały się jednocześnie na zwiększenie wydatków publicznych. Było to związane m.in. ze wsparciem obywateli i firm zmagających się z konsekwencjami inflacji oraz pomocą dla Ukrainy i uchodźców z tego państwa.

Poszukując substytutów dla rosyjskich surowców energetycznych, unijne podmioty były zmuszone zaakceptować wyższe ceny. Znalazło to odzwierciedlenie w bilansie handlowym. Od czwartego kwartału 2021 r. UE odnotowywała ujemny bilans handlowy. W kategorii surowców energetycznych deficyt wyniósł w 2022 r. ponad 600 mld euro (co stanowiło prawie trzykrotny wzrost w stosunku do roku poprzedniego). Ogólnie deficyt w handlu towarami wyniósł 432 mld euro.

Gotowość Rosji do zerwania korzystnych dla niej relacji gospodarczych z UE w imię celów politycznych wzmocniła obawy unijnych polityków, że podobny scenariusz może powtórzyć się w przypadku Chin. Było to tym bardziej prawdopodobne, że po inwazji na Ukrainę państwo to zajęło stanowisko przychylne Rosji, a jego przywódcy deklarowali konieczność rewizji porządku międzynarodowego[3]. Skala gospodarczych powiązań UE z ChRL daje tej ostatniej szerokie pole do prób wywierania nacisku politycznego. W ub.r. towary sprowadzane z Chin stanowiły 20,8% wartości unijnego importu (w 2013 r. – 14,7%). Jednym z najjaskrawszych przykładów tej zależności jest dominacja Chin na rynku surowców koniecznych do rozwoju zielonych technologii. Chiny zmonopolizowały wydobycie i przetwórstwo metali ziem rzadkich wykorzystywanych m.in. do produkcji turbin wiatrowych[4].

Zaniepokojenie unijnych polityków budzą nie tylko działania mocarstw autorytarnych, lecz także niektóre inicjatywy sojuszników. Rząd Stanów Zjednoczonych w ustawie o przeciwdziałaniu inflacji (Inflation Reduction Act, IRA) wprowadził zestaw dotacji i ulg podatkowych dla firm z sektora zielonych technologii (większość przepisów weszła w życie 1 stycznia br.). Amerykańskie starania o przeciwdziałanie chińskiej dominacji w tym sektorze są zbieżne z unijnymi ambicjami, a wsparcie dla technologii przyjaznych dla klimatu może wzbudzać aprobatę europejskich liderów. Formuła programu – wsparcie wyłącznie dla firm produkujących na terytorium USA – wywołała jednak obawy, że europejscy przedsiębiorcy nie będą w stanie konkurować z dotowanymi produktami amerykańskimi i zdecydują się realizować nowe inwestycje po drugiej stronie Atlantyku.

O znaczeniu problematyki wzmacniania pozycji UE w obliczu rosnących antagonizmów w światowej gospodarce świadczy strategia bezpieczeństwa gospodarczego opublikowana 20 czerwca br. W dokumencie tym KE zaprezentowała działania podjęte w ostatnich latach i zapowiedziała dalsze kroki. W niniejszym tekście podsumowanie aktywności Unii zostało podzielone na trzy kategorie, zgodnie z trzema priorytetami strategii. Po pierwsze, ograniczanie zależności od importu w kluczowych dziedzinach oraz modernizacja własnego potencjału przemysłowego. Po drugie, wzmocnienie instrumentów umożliwiających obronę przed nieuczciwą konkurencją i szantażem gospodarczym. Po trzecie, pogłębienie relacji z sojusznikami i wybranymi partnerami. Kolejne części tekstu są poświęcone głównym trudnościom i dylematom w procesie wzmacniania bezpieczeństwa gospodarczego.

Ograniczanie zależności i wzmacnianie potencjału przemysłowego

Kilka tygodni po rosyjskiej agresji przywódcy państw członkowskich zapowiedzieli „dalsze zdecydowane kroki w kierunku budowania suwerenności europejskiej, zmniejszenia zależności i opracowania nowego modelu wzrostu i inwestycji na 2030 r.”[5] Reakcją KE na kryzys energetyczny był plan REPowerEU, który zawierał szereg inicjatyw mających przyspieszyć odejście od rosyjskich paliw kopalnych i rozwój odnawialnych źródeł energii[6]. Komisja zapowiedziała m.in. ułatwienia dla państw członkowskich we wspólnych zakupach surowców energetycznych. Stworzona w tym celu platforma rozpoczęła działalność w kwietniu br., a w maju kilkadziesiąt podmiotów wspólnie ogłosiło zapotrzebowanie na 11,6 mln m³ gazu[7] i znalazło dostawców. Jest to co prawda tylko ok. 3% gazu importowanego przez UE w ciągu roku, ale duże zainteresowanie dostawców stanowi dobry prognostyk dla kolejnych zakupów. Komisja przedstawiła propozycje działań, które mają umożliwić oszczędzanie energii. Zaproponowała również nowelizację celów w zakresie energii odnawialnej (w 2030 r. ma ona stanowić 45% energii produkowanej w UE, zamiast 40% jak planowano wcześniej) i efektywności energetycznej. Zgodnie z wyrażonymi w planie ambicjami Unii udało się obniżyć zużycie gazu i energii elektrycznej. Między sierpniem 2022 r. a marcem 2023 r. zużycie gazu spadło w UE o ponad 17%. Duże znaczenie miała tu względnie umiarkowana zima, ale liczyły się również zabiegi firm i gospodarstw domowych w celu zmniejszenia zapotrzebowania. Unii udało się także ograniczyć import rosyjskiej ropy i gazu. Przed wojną z tego państwa sprowadzano odpowiednio 26% i 46% surowców, w czwartym kwartale 2022 r. – 10% i 19%[8]. Rosyjski gaz zastąpiono przede wszystkim dostawami z Norwegii, Algierii i Stanów Zjednoczonych. Szybkie tempo dywersyfikacji było jednak konsekwencją nie tylko determinacji podmiotów unijnych, lecz także ograniczenia eksportu przez Gazprom.

Kontynuacją REPowerEU i odpowiedzią na amerykańskie inicjatywy wspierające energetykę odnawialną były dwa projekty rozporządzeń[9] przedstawione w marcu br.: o zeroemisyjnym przemyśle i o surowcach krytycznych[10]. KE przedstawiła listę surowców, które mają szczególne znaczenie dla zielonej i cyfrowej transformacji, oraz zaproponowała cele zwiększenia ich wydobycia i przetwarzania na terytorium wspólnoty do 2030 r.[11] W przypadku wydobycia państwa członkowskie mają być w stanie zaspokoić 10% potrzeb, eksploatując własne złoża (dziś jest to ok. 4%, co ilustruje skalę zależności UE od importu). Komisja chce też zachęcić firmy i państwa członkowskie do bardziej skrupulatnego monitorowania zagrożeń w ramach łańcuchów wartości i do dywersyfikacji źródeł dostaw. Rozporządzenia przewidują przyspieszenie procedur wydawania pozwoleń na nowe projekty wydobycia surowców i rozwoju sektora energetyki odnawialnej. Tego typu przedsięwzięcia mają uzyskać preferencyjny dostęp do wspólnotowego wsparcia finansowego. Rozwojowi energetyki odnawialnej ma służyć również modyfikacja procedur przetargowych, a poprawie warunków dla przedsiębiorców – reforma rynku energii elektrycznej. Aby zapobiec gwałtownym wahaniom cen energii i stworzyć warunki sprzyjające ich trwałemu spadkowi, KE przedstawiła w marcu br. projekt nowelizacji kilku dyrektyw i rozporządzeń, który przewiduje m.in. rezygnację z powiązania hurtowych cen energii elektrycznej z ceną gazu. Jego przyjęcie przed końcem kadencji PE stoi jednak pod znakiem zapytania z uwagi na różnice zdań między państwami członkowskimi.

W podobny sposób UE chce wspierać rozwój sektora produkcji chipów. W kwietniu br. negocjująca w imieniu państw członkowskich prezydencja szwedzka osiągnęła porozumienie z Parlamentem Europejskim (PE) w sprawie rozporządzenia, które poszerza możliwości przyznawania producentom pomocy państwowej i tworzenia partnerstw publiczno-prywatnych, oraz zapowiada dodatkowe unijne finansowanie zarówno produkcji, jak i projektów badawczych (3,3 mld euro). Do 2030 r. UE chce podwoić swój udział w globalnym rynku (do 20%). Również ta inicjatywa jest reakcją na działania USA, gdzie podobne przepisy weszły w życie w sierpniu 2022 r.[12]

Skuteczniejsza ochrona rynku

Projektom wzmacniania unijnego potencjału gospodarczego towarzyszy tworzenie instrumentów, które mają utrudnić zagranicznym podmiotom zdominowanie europejskiego rynku w strategicznych dziedzinach. W 2019 r. UE przyjęła przepisy mobilizujące państwa członkowskie do bardziej wnikliwego analizowania inwestycji zagranicznych (tzw. screening inwestycyjny). Efekty tych działań są już widoczne. Badanie przeprowadzone przez Instytut Mercator pokazało, że w ub.r. krajowe instytucje odpowiedzialne za kontrolę inwestycji zakwestionowały większość z 16 analizowanych chińskich inwestycji w sektorze zaawansowanych technologii i logistyki[13]. KE przygotowuje również przepisy obejmujące wzmocnienie kontroli eksportu i inwestycji prowadzonych przez firmy europejskie w państwach trzecich, szczególnie tam, gdzie mogłyby one doprowadzić do pozyskania przez te państwa zaawansowanych technologii podwójnego zastosowania.

Pod koniec marca br. Rada i Parlament porozumiały się w kwestii rozporządzenia zwiększającego możliwości szybkiego reagowania przez Komisję na naciski państw trzecich wymierzone w interesy gospodarcze UE (np. wprowadzenie dodatkowych opłat celnych czy wykluczenie z przetargów). Trwają również prace nad przepisami wdrażającymi rozporządzenie umożliwiające ograniczenie dostępu do unijnego rynku zagranicznym firmom korzystającym z rządowych subsydiów, które gwarantują im przewagę nad unijnymi podmiotami. Pod koniec 2022 r. instytucje UE osiągnęły kompromis w kwestii tzw. granicznej opłaty węglowej[14]. Import energochłonnych produktów, takich jak cement czy stal, z państw, gdzie koszt emisji gazów cieplarnianych jest niższy niż w UE, będzie wiązał się z dodatkowymi opłatami. Celem jest przeciwdziałanie odpływowi ważnych gałęzi przemysłu z UE oraz zachęcenie zagranicznych firm do inwestycji w czystą energię, a rządów – do poddania wysokoemisyjnej produkcji ściślejszym regulacjom.

Wzmocnienie partnerstw i sojuszy

Trzecim elementem unijnej strategii wzmacniania potencjału gospodarczego i odporności (resilience) jest zacieśnienie relacji z sojusznikami i państwami, które mimo słabszych więzi politycznych są ważnymi partnerami gospodarczymi Unii. W unijnych dokumentach termin „autonomia strategiczna” jest najczęściej opatrzony przymiotnikiem „otwarta”, co odzwierciedla dążenie do pogodzenia zabiegów o większą samowystarczalność z utrzymaniem korzystnych dla Unii rozwiniętych relacji handlowych z państwami trzecimi[15]. W 2022 r. podpisano umowę handlową z Nową Zelandią, postępują również negocjacje z Australią, Indiami i Indonezją. W relacjach z USA powołanie w 2021 r. nowego forum dialogu – Rady ds. Handlu i Technologii – nie uchroniło co prawda relacji przed kryzysem wokół IRA, ale umożliwiło wypracowanie wspólnego stanowiska w kwestii przyszłości internetu i sztucznej inteligencji[16].

Inicjatywa Global Gateway z kolei ma wzmocnić unijną ofertę współpracy skierowaną do państw rozwijających się i uczynić ją konkurencyjną wobec chińskiej[17]. Unia oferuje wsparcie finansowe kluczowych inwestycji infrastrukturalnych oraz dotyczących rozwoju energetyki odnawialnej (w br. mają powstać elektrownie słoneczne m.in. w Wybrzeżu Kości Słoniowej, Namibii i Nigrze) i potencjału państw partnerskich w zakresie ochrony zdrowia. Chce w ten sposób pokazać, że w kontaktach z tzw. globalnym Południem nie ogranicza się do narzucania ograniczeń i udzielania lekcji dobrego rządzenia, a zielona transformacja może iść w parze z rozwojem gospodarczym. Celem wzmożonej aktywności na arenie międzynarodowej jest także poszerzenie kręgu dostawców surowców strategicznych. W listopadzie 2022 r. UE podpisała memoranda umożliwiające zacieśnienie współpracy z Kazachstanem i Namibią. Ten pierwszy kraj dysponuje bogatymi złożami wielu minerałów, między innymi uranu wykorzystywanego w elektrowniach jądrowych, Namibia posiada zaś złoża litu, kobaltu i grafitu – minerałów kluczowych dla sektora zielonych technologii.

Spory o finansowanie

Poważną przeszkodą w realizacji unijnych ambicji jest brak środków finansowych na miarę deklarowanych celów. W następstwie pandemii Unia stworzyła – emitując euroobligacje – bezprecedensowy fundusz odbudowy NGEU, by w warunkach zagrożenia recesją wesprzeć gospodarki państw członkowskich, a szczególnie – wdrażanie kluczowych dla Komisji projektów zielonej i cyfrowej transformacji. NGEU jest jednak instrumentem średnioterminowym, którego zasoby zostaną wykorzystane do 2026 r. Co więcej, choć państwa członkowskie przygotowały plany wykorzystania środków NGEU na przełomie 2020 i 2021 r., KE traktuje ten instrument jako źródło finansowania także dla inicjatyw, które pojawiły się później, takich jak REPowerEU czy nowe mechanizmy wsparcia zeroemisyjnego przemysłu. Takiej praktyce sprzeciwia się większość posłów do PE. Instytucja ta wezwała, by nowym inicjatywom towarzyszyły nowe źródła finansowania[18].

KE ocenia, że Unia musi zainwestować bilion euro, by zrealizować cel redukcji emisji do 2030 r., a Europejski Bank Inwestycyjny podkreślił, że poziom inwestycji w UE jest zbyt niski, by osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r.[19] Postulat wykorzystania wspólnego zadłużenia jako stałego mechanizmu pozyskiwania funduszy przeznaczonych na realizację kluczowych inwestycji wysuwa nie tylko większość europosłów, przede wszystkim z ugrupowań centrolewicowych, ale również kilku członków KE i władz EBC[20]. Oponują państwa – płatnicy netto do unijnego budżetu (m.in. Niemcy, Holandia i Austria), które obawiają się, że poniosłyby ciężar spłaty długu w stopniu nieproporcjonalnym do własnych korzyści. Pozycję zwolenników instytucjonalizacji mechanizmu wspólnego zadłużenia osłabia brak porozumienia co do nowych źródeł dochodu, które mają pozwolić spłacić dług zaciągnięty na poczet NGEU, a także wzrost stóp procentowych podwyższający koszt zadłużenia. W tej sytuacji KE szuka rozwiązań krótkoterminowych, modyfikując zasady przyznawania pomocy państwowej i umożliwiając państwom członkowskim zwiększenie dotacji dla firm z własnych budżetów. Grozi to jednak zaburzeniem równowagi na jednolitym rynku – nie wszystkie państwa mają możliwości budżetowe, by zwiększyć wydatki publiczne. Niemcy i Francja, korzystając ze zmodyfikowanych w związku z wojną i kryzysem energetycznym reguł pomocy publicznej, przyznały77% dotacji planowanych w UE[21].

Unijne priorytety – nie zawsze kompatybilne

Problemem UE są napięcia między dążeniem do wzmocnienia sektora przemysłowego a staraniami o nadanie wzrostowi bardziej zrównoważonego charakteru. Najjaskrawszym przykładem były działania grupy państw członkowskich pod przywództwem Niemiec, które doprowadziły do modyfikacji unijnej decyzji zakazującej sprzedaży po 2035 r. nowych samochodów z silnikiem spalinowym już po osiągnięciu przez Radę i Parlament nieformalnego porozumienia na ten temat[22]. Środowiska biznesowe argumentują, że zobowiązania nakazujące firmom analizę środowiskowych konsekwencji w ramach ich łańcuchów wartości negatywnie wpływają na konkurencyjność[23]. Ugrupowania centroprawicowe w PE proponują wprowadzenie moratorium na nowe przepisy, które powodowałyby wzrost kosztów administracyjnych dla przedsiębiorców. W podobnym tonie wypowiedział się w maju prezydent Francji[24], z kolei Zieloni i lewica ostrzegają przed wykorzystywaniem krótkotrwałych zaburzeń na rynku jako pretekstu do opóźniania zielonej transformacji. Wskazują m.in., że dynamiczna rozbudowa infrastruktury do przyjmowania transportów skroplonego gazu, związana z ograniczeniem dostaw gazociągami z Rosji, może odciągnąć fundusze od źródeł odnawialnych.

Opór, szczególnie ze strony centroprawicy, napotykają projekty aktów prawnych zmierzające do ograniczenia negatywnych skutków środowiskowych rolnictwa. Państwa członkowskie zawiesiły prace nad propozycją ograniczenia wykorzystywania pestycydów w rolnictwie i obniżyły wymagania, które KE chciała postawić sektorowi rolniczemu w kwestii redukcji emisji gazów cieplarnianych. W kilku państwach (m.in. Holandii czy Słowenii) miały miejsce protesty rolników krytykujących nadmierne wymagania środowiskowe.

Troska o zrównoważony rozwój i ograniczanie gospodarczych zależności zderza się również z charakterystycznym dla UE przywiązaniem do międzynarodowej współpracy gospodarczej i wolnego handlu. Środowiska biznesowe i ugrupowania centroprawicowe naciskają na przyspieszenie bilateralnych negocjacji umów handlowych, argumentując, że nastawiona na eksport gospodarka unijna musi zabiegać o łatwiejszy dostęp do rynków państw trzecich. Lewicowi politycy ostrzegają przed efektami ubocznymi wzrostu wymiany handlowej. W takich państwach jak Brazylia ceną zwiększania produkcji rolnej przeznaczonej na eksport jest często degradacja środowiska. Dla niektórych unijnych producentów otwarcie rynku będzie z kolei oznaczać konkurencję ze strony firm, które nie muszą spełniać ambitnych wymagań dotyczących ochrony klimatu i środowiska. Lewica nalega, by w umowach handlowych partnerzy UE zobowiązywali się do zielonej transformacji i wdrażania celów zrównoważonego rozwoju. Niektóre państwa członkowskie (m.in. Austria i Francja) domagają się stosowania tzw. klauzul lustrzanych – zakładających, że produkty importowane do UE muszą być wytworzone z poszanowaniem tych samych reguł, np. fitosanitarnych. Partnerzy UE często uznają te wymagania, a także niektóre inicjatywy UE, takie jak graniczna opłata węglowa czy przepisy mające ograniczyć wylesianie w państwach trzecich, za zawoalowany protekcjonizm[25]. Spory dotyczące zobowiązań środowiskowych zahamowały przyjęcie umowy handlowej z Mercosurem[26].

Trudności z pogodzeniem unijnych priorytetów w zakresie współpracy gospodarczej, bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju są jaskrawo widoczne w relacjach z Chinami. Unia ma trudności ze spójnym wdrożeniem strategii wobec tego państwa, która zakłada traktowanie go jednocześnie jak partnera (np. w kwestiach przeciwdziałania zmianom klimatycznym), gospodarczego konkurenta i politycznego rywala. Wspomniana coraz bardziej konfrontacyjna postawa Chin w ostatnich latach sprawiła, że unijni liderzy poświęcają większą uwagę zagrożeniom, z jakimi wiążą się rozbudowane więzi gospodarcze. Przewodnicząca KE Ursula von der Leyen określiła relację UE z Chinami mianem niezrównoważonej. Choć uznała, że zdecydowane ograniczenie więzi gospodarczych (decoupling) z Chinami byłoby niemożliwe i niekorzystne, zasugerowała zmianę podejścia w duchu ograniczania ryzyka (derisking)[27]. Unia ma poddać stosunki z Chinami wnikliwej analizie i zmodyfikować je w dziedzinach, w których zależność mogłaby uczynić Wspólnotę podatną na naciski polityczne. W podobnym duchu utrzymane jest opracowanie przedstawione państwom członkowskim w maju br. przez Europejską Służbę Działań Zewnętrznych, które mówi o konieczności „przebudowy” (reshaping) wzajemnych stosunków. Jednocześnie jednak relacje handlowe rozwijają się – w 2022 r. import z Chin zwiększył się o 1/3 w relacji rok do roku, eksport – o 10%. Wizyty przywódców największych państw członkowskich w Pekinie na przełomie 2022 i 2023 r. – w towarzystwie licznych delegacji przedsiębiorców – pokazały, że mimo napięć Chiny są postrzegane jako atrakcyjny rynek zbytu i kierunek inwestycyjny[28]. Państwa, które mają rozbudowane kontakty handlowe z ChRL, mogą zatem

wybiórczo podchodzić do strategii ograniczania ryzyka i starać się utrzymywać korzystne relacje gospodarcze, nawet jeśli mogą one stać się narzędziem politycznego szantażu. Unijne dylematy oddaje wypowiedź wysokiego przedstawiciela do spraw zagranicznych Josepa Borrella, który opisując rozwój sytuacji w ostatnich latach, stwierdził, że „rywalizacja wzrosła, co nie znaczy, że osłabły relacje partnerskie”[29].

Wnioski i perspektywy

W ostatnich kilku latach UE poczyniła postępy w tworzeniu ram prawnych wzmacniających możliwości obrony własnych interesów w sferze gospodarczej, szczególnie w odpowiedzi na coraz bardziej konfrontacyjne działania Rosji i Chin. Wciąż daleko jednak do konsensusu w kwestii optymalnego kształtu unijnej suwerenności, o której wspominają dokumenty Rady Europejskiej, tym bardziej że w pewnych aspektach nie współgra ona z innym kluczowym projektem, jakim jest zielona transformacja. Wymaga ponadto częściowej rewizji zasady stanowiącej mocno zakorzenione wspólnotowe credo, zgodnie z którą pogłębianie międzynarodowej współpracy i współzależności jest gwarancją dobrobytu i bezpieczeństwa.

W krótkim terminie najważniejszym wyzwaniem dla UE jest uregulowanie kwestii budżetowych – stworzenie nowych źródeł dochodu Wspólnoty i osiągnięcie porozumienia wokół zwiększenia wspólnotowego budżetu, czyli albo ponownego wykorzystania euroobligacji, albo wzrostu składek państw członkowskich. Tylko w ten sposób Unia może uzyskać środki, które umożliwią sfinansowanie długiej listy priorytetów, w tym uzupełnienia inwestycji realizowanych przez państwa członkowskie i sektor prywatny w kluczowych sektorach gospodarki, wsparcia ukraińskich sił zbrojnych i odbudowy zniszczeń wojennych, a także stworzenia atrakcyjnej oferty dla globalnego Południa. Pilnym wyzwaniem jest również wypracowanie kompromisu ze Stanami Zjednoczonymi, który ograniczy niekorzystne dla unijnej gospodarki aspekty IRA. Zadaniem o charakterze średnio- i długoterminowym jest transformacja relacji z Chinami – redukcja najbardziej niebezpiecznych zależności dzięki skutecznej dywersyfikacji dostaw surowców i znalezieniu alternatywnych miejsc dla europejskich inwestycji zagranicznych – przy utrzymaniu współpracy, która umożliwi uniknięcie wojny handlowej oraz kontynuację dialogu o wspólnych zagrożeniach, takich jak zmiany klimatu.

Brak kompromisu wokół kwestii budżetowych osłabi wspólnotowe możliwości finansowania kluczowych projektów gospodarczych. Może to zagrozić ambicjom reindustrializacji i zielonej transformacji, a także przyczynić się do wzrostu napięć między państwami, które w coraz większym stopniu będą wspierać przemysł krajowymi dotacjami. W takim scenariuszu Unii groziłoby zarówno osłabienie spójności wewnętrznej (podział na rozwijające się centrum i niedoinwestowane peryferia), spowolnienie w globalnym wyścigu technologicznym i exodus części sektora przemysłowego do USA.

Dla Polski, która dysponuje wykwalifikowanymi kadrami i względnie niskimi kosztami pracy, unijne zabiegi o rozwinięcie sektora przemysłowego na własnym terytorium są szansą na przyciągnięcie nowych inwestycji. Jednym z warunków sukcesu będzie przyspieszenie transformacji energetycznej, która zapewni przedsiębiorcom tanią i czystą energię. Osiągnięcie tego celu można wesprzeć, wykorzystując wszystkie dostępne fundusze europejskie. W interesie Polski jest więc porozumienie z KE i państwami członkowskimi w kwestii praworządności, które umożliwi dostęp do środków z NGEU, a następnie silne zaangażowanie w debatę o nowych źródłach dochodu UE, by kolejny wieloletni budżet na lata 2028–2034 dysponował środkami odpowiednimi do wyzwań.

Tabela 1. Najważniejsze akty prawne i komunikaty KE dotyczące bezpieczeństwa gospodarczego