Indie nie potępiły Rosji za jej agresję na Ukrainę, czego powodem są historyczne więzi ideologiczne oraz uwarunkowania strategiczne i militarne. Wojna powoduje jednak niekorzystne z punktu widzenia Indii zmiany – osłabienie Rosji, załamanie jej współpracy z Zachodem i rosnące uzależnienie od Chin. W rezultacie maleje jej znaczenie jako ważnego partnera Indii, w tym dostawcy uzbrojenia i technologii. Zacieśnienie współpracy USA i państw UE z Indiami w dziedzinie bezpieczeństwa i energetyki będzie w dłuższej perspektywie służyło oddalaniu się Indii od Rosji.
Vadim Savitsky/TASS/Forum
Wstrzymanie się przez Indie podczas głosowania w ZO ONZ 12 października, gdy potępiono Rosję za aneksję czterech regionów Ukrainy, było kolejnym przykładem neutralnego stanowiska tego państwa wobec rosyjskiej agresji. Od początku inwazji Rosji na Ukrainę Indie starają się nie zrazić do siebie ani Rosji, ani partnerów zachodnich. W efekcie konsekwentnie wstrzymują się od głosu na forum międzynarodowym (RB ONZ, ZO ONZ, UNHCR), apelując jednocześnie o zakończenie działań zbrojnych i rozwiązanie sporu na drodze dyplomacji i dialogu. Nie dołączają jednocześnie do działań mających na celu izolację dyplomatyczną Rosji i międzynarodowe sankcje przeciw niej. Przeciwnie, od marca br. wielokrotnie zwiększyły zakupy rosyjskiej ropy, stając się jej drugim największym importerem na świecie (po Chinach).
Strategiczne partnerstwo
Podstawą relacji indyjsko-rosyjskich są silne związki historyczne, podobna wizja świata i zbieżne interesy strategiczne. W przeszłości Indie mogły liczyć na poparcie ZSRR na forum międzynarodowym i jego weto w RB ONZ w kluczowych dla siebie kwestiach (np. w sprawie Kaszmiru), dlatego do dziś Rosja uznawana jest za najbardziej zaufanego partnera. Po aneksji Krymu w 2014 r. premier Narendra Modi zapewniał prezydenta Władimira Putina (z którym łączy go 20-letnia osobista znajomość), że „każde dziecko w Indiach wie, że największym przyjacielem Indii jest Rosja”, a podczas ostatniego spotkania przywódców w Samarkandzie we wrześniu br. podkreślał „nierozerwalną przyjaźń” obu państw. Od 2000 r. Indie i Rosję łączy „partnerstwo strategiczne” (od tego czasu odbywają się coroczne szczyty przywódców), podniesione w 2010 r. do rangi „specjalnego i uprzywilejowanego”.
Dawne związki ideologiczne, w tym krytyka zachodniego imperializmu i kolonializmu, przekształciły się po zakończeniu zimnej wojny we wspólny sprzeciw wobec jednobiegunowego świata, w którym uprzywilejowaną pozycję zajmują USA i ich sojusznicy. Oba państwa podzielają opinie w wielu kwestiach międzynarodowych (np. polityki promowania demokracji, interwencji humanitarnych) i podjęły współpracę dwustronną i wielostronną (np. w ramach BRICS) w celu budowy porządku wielobiegunowego, gdzie mocarstwa wschodzące mogą uzyskać większy wpływ na globalne zarządzanie.
Rosja ma też strategiczne znaczenie dla Indii jako to mocarstwo w Azji, które może równoważyć rosnące wpływy Chin. Z uwagi na napięcia indyjsko-chińskie z perspektywy Indii najlepszym rozwiązaniem byłaby silna Rosja posiadająca dobre relacje z Zachodem i utrzymująca dystans wobec ChRL. Indie obawiają się także, że w przypadku pogorszenia relacji z Rosją państwo to mogłoby zwiększyć współpracę z Pakistanem, w tym dostawy broni.
Współpraca obronna
Rosja jest największym źródłem uzbrojenia dla Indii, a obie armie przeprowadzają regularne ćwiczenia wojskowe. W grudniu 2021 r. zainaugurowano specjalny format dialogu 2+2 (ministrów obrony i spraw zagranicznych) oraz przyjęto nową umowę o współpracy wojskowej na lata 2021–2031. Według szacunków 60–90% uzbrojenia używanego w indyjskich siłach zbrojnych ma pochodzenie rosyjskie bądź radzieckie, w tym czołgi, okręty podwodne i samoloty.
Atrakcyjność Rosji w tej dziedzinie wynika po pierwsze z tego, że rosyjskie uzbrojenie jest tańsze od zachodniego i łatwiejsze w obsłudze, a indyjskie załogi są doskonale z nim zaznajomione. Po drugie, Rosja była gotowa – w przeciwieństwie do państw zachodnich – sprzedawać najnowocześniejsze uzbrojenie, np. system obrony przeciwrakietowej S-400 czy okręty podwodne o napędzie atomowym. Po trzecie, Rosja zgadzała się na przeniesienie części produkcji sprzętu do Indii, transfer technologii i współpracę technologiczno-badawczą. Na rosyjskich licencjach w Indiach produkowane są np. czołgi T-90 czy samoloty SU-30MKI. Jednocześnie od 2001 r., gdy poprawiły się stosunki indyjsko-amerykańskie, uzależnienie Indii od rosyjskich dostawców systematycznie spada. Indie zaczęły dywersyfikować zakupy uzbrojenia, współpracując m.in. z USA, Francją i Izraelem. O ile na początku XXI w. aż 80% importowanego uzbrojenia pochodziło z Rosji, w latach 2012–2016 było to 69%, a w okresie 2017–2021 tylko 46%.
Relacje gospodarcze i społeczne
Silnym związkom wojskowym nie towarzyszą ważne interesy gospodarcze czy kontakty międzyludzkie. W ostatnich latach udział Rosji w handlu zagranicznym Indii oscylował poniżej 1,5%, dając jej 25. miejsce wśród partnerów handlowych. W 2021 r. całkowita wymiana towarowa z Rosją wyniosła 13 mld dol., znacznie mniej niż z USA (119 mld dol.), UE (116 mld dol.) czy Chinami (115 mld dol.). Dopiero w 2022 r. obroty z Rosją wzrosły dynamicznie z uwagi na skokowy wzrost importu ropy, czyniący Rosję w październiku 2022 r. największym dostawcą surowca (odpowiada za 22% importu) i siódmym partnerem handlowym. Podobnie niewielkie są rosyjskie inwestycje bezpośrednie w Indiach (1,2 mld dol. do końca 2021 r.) w porównaniu z napływem kapitału z UE (87 mld dol.) czy USA (52 mld dol.). Utrzymuje się znaczenie Rosji jako dostawcy paliwa i technologii nuklearnych, rosyjska firma buduje także kolejne dwa reaktory (obok dwóch już istniejących) elektrowni w Kudankulam. Zawarcie w 2008 r. umowy z USA o cywilnym wykorzystaniu energii atomowej oznacza jednak, że także zachodnie firmy mogą stać się dostawcami.
Ograniczaniu znaczenia Rosji sprzyjają coraz słabsze związki kulturalne, społeczne i międzyludzkie. Indyjscy studenci dużo częściej wybierają uniwersytety w USA (207 tys. w 2020 r.) czy w Europie (ok. 160 tys.) niż w Rosji (16 tys.). Niewielka diaspora indyjska w Rosji (ok. 24 tys. osób) odgrywa nieporównanie mniejszą rolę niż społeczności indyjskie w USA (4,4 mln) czy w państwach europejskich (ok. 2,2 mln). Mniejsze nakłady na współpracę kulturalną i wymianę młodzieży przy dominacji zachodnich treści kulturowych sprawiają, że młode pokolenie, urodzone po zimnej wojnie, dużo bardziej orientuje się na Zachód niż na Rosję.
Wnioski i perspektywy
Partnerstwo indyjsko-rosyjskie jest reliktem zimnej wojny i od dłuższego czasu traci na znaczeniu. Rosyjska agresja na Ukrainę przyspiesza ten proces z kilku powodów – osłabia potencjał Rosji, pogarsza jej relacje z Zachodem i prowadzi do dalszego zbliżenia do Chin, wobec których zajmuje pozycję słabszego partnera. Stawia to pod znakiem zapytania wiarygodność Rosji jako zaufanego partnera strategicznego Indii w sytuacji ich konfliktu z Chinami. Dodatkowo straty rosyjskiego sprzętu i amunicji w wojnie oraz zachodnie sankcje będą rodzić problemy z serwisowaniem posiadanego i z dostawami nowego uzbrojenia, co będzie skłaniało Indie do większego zbliżenia z USA i Europą. Także realizacja indyjskich ambicji modernizacyjnych, które wymagają dostępu do zagranicznych rynków, nowoczesnych technologii i kapitału, czyni Zachód dużo ważniejszym partnerem.
Agresja Rosji na Ukrainę i jej skutki postawiły Indie w trudnej sytuacji dyplomatycznej i niosą negatywne konsekwencje dla indyjskiego wzrostu gospodarczego. Przedłużająca się wojna i eskalacja rosyjskich działań, w tym obawy przed użyciem przez Rosję broni jądrowej, mogą skłaniać indyjskie władze do coraz wyraźniejszej krytyki Federacji Rosyjskiej. Jednak z uwagi na uzależnienie od rosyjskiego uzbrojenia i coraz ważniejszą współpracę energetyczną Indie w krótszej perspektywie nie potępią otwarcie Rosji. Tym samym kontynuacja współpracy dwustronnej będzie stanowiła dla Rosji źródło dochodów, podważając skuteczność sankcji i utrudniając jej izolację dyplomatyczną.
Partnerzy zachodni mają niewielki wpływ na Indie i skłonienie tego państwa do przyjęcia krytycznego stanowiska wobec Rosji byłoby zadaniem trudnym, długotrwałym i kosztownym. Mogą jednak namawiać Indie do wykorzystania kontaktów i wywarcia presji na Rosję, by zakończyła agresję. W dłuższej perspektywie Zachód może stopniowo zastępować Rosję w roli dostawcy strategicznych zasobów (broni, surowców i technologii), może też popierać indyjskie aspiracje międzynarodowe. Państwa postkomunistyczne w Europie Środkowej mogą złożyć alternatywną ofertę serwisowania poradzieckiego sprzętu. Konieczna będzie też współpraca z Indiami w pozyskiwaniu surowców energetycznych w korzystnej cenie, np. wspólne wywieranie presji na innych eksporterów ropy w celu zwiększenia wydobycia. UE może również zwiększyć finansowanie zielonej transformacji energetycznej w Indiach w ramach istniejącego Partnerstwa Klimatycznego. Intensyfikacja dialogu politycznego między UE i USA a Indiami powinna służyć odbudowie zaufania i współpracy na rzecz reformy instytucji międzynarodowych, w których Indie odgrywałyby większą rolę.
