Odbudowa gospodarki po pandemii COVID-19 była dla Bidena kluczowym elementem kampanii wyborczej i priorytetem pierwszych miesięcy w Białym Domu. Dotychczasowy pakiet stymulacyjny administracji, przyjęty dzięki większości PD w Kongresie, wzmocnił co prawda tempo wzrostu gospodarczego, ale przyczynił się też do wysokiego poziomu inflacji. Wzrost cen oraz przestoje w łańcuchach dostaw wpłynęły na spadek poparcia dla prezydenta. W sondażu Instytutu Gallupa zadowolenie z jego pracy deklaruje 42% badanych, co oznacza spadek o 15 p.p. w stosunku do stycznia br. Mniejsze poparcie dla Bidena będzie rzutować na ocenę PD w Kongresie i na szanse utrzymania większości. Prace nad ustawą infrastrukturalną ponownie wyeksponowały podział między progresywną frakcją partii a jej liderami i centrystami.

Ustawa infrastrukturalna

Plan odbudowy gospodarczej Build Back Better to dotychczas najważniejszy projekt polityki wewnętrznej Bidena. Przedstawiany etapami składa się z trzech elementów: ustawy pomocowej American Rescue Plan (ARP, koszt 1,9 bln dol.) przyjętej przez Kongres w marcu br., projektu inwestycyjnego American Jobs Plan (AJP, koszt 2,3 bln dol.) i projektu reform społecznych American Families Plan (AFP, koszt 1,8 bln dol.). Republikanie od razu zapowiedzieli, że nie poprą tak dużych wydatków, w związku z czym sprzeciwiali się wszystkim trzem projektom (choć Demokratom udało się przegłosować ARP dzięki poparciu wszystkich członków partii). Wysokie koszty wdrożenia i obawy o pogłębienie zadłużenia państwa (obecnie prawie 29 bln dol. – 126% PKB) stały się też przedmiotem krytyki centrystów z PD. W związku z tym administracja została zmuszona do ograniczenia zakresu projektów i szukania ponadpartyjnego kompromisu w Kongresie. W lipcu powstał wspólny projekt nowej ustawy, który skupia się na inwestycjach w infrastrukturę i nie zawiera komponentu zmian na rynku pracy, istotnych przede wszystkim dla progresywistów.

Ustawa zwiększa wydatki federalne na cele związane z budową nowych i ulepszaniem istniejących elementów infrastruktury w USA w latach fiskalnych 2022–2026. Ustalona kwota 1,2 bln. dol. jest o 1,1 bln dol. mniejsza, niż postulował Biden w projekcie AJP, jednak nadal istotnie większa (o 550 mld dol.) niż planowe inwestycje, które są konieczne dla samego utrzymania amerykańskiej infrastruktury. Ustawa obejmuje m.in. inwestycje w mosty i drogi (110 mld dol.), sieci energetyczne (73 mld dol.), projekty kolejowe (66 mld. dol.), internet szerokopasmowy (65 mld dol.), infrastrukturę wodną (55 mld dol.), rozwiązania ekologiczne i w zakresie cyberbezpieczeństwa (47 mld dol.), porty i lotniska (42 mld dol.), rekultywację środowiska (21 mld dol.) oraz elektromobilność (15 mld dol.). W ustawie nie uwzględniono zawartych wcześniej w AJP środków na innowacje (566 mld dol.), podniesienie zarobków dla pracowników opieki zdrowotnej i społecznej (400 mld dol.), budowę lokali socjalnych, domów opieki, szkół i szpitali (387 mld dol.), ani też ulg podatkowych związanych z „czystą energią” (363 mld dol.).

Senat przegłosował ustawę już w sierpniu stosunkiem głosów 69 do 30 (do wszystkich 50 Demokratów głosujących „za” dołączyło 19 Republikanów). Izba Reprezentantów (IR) przyjęła go 5 listopada stosunkiem głosów 228:206 (projekt poparło tylko 13 kongresmenów Partii Republikańskiej), a prezydent podpisał ją 15 listopada.

Reformy społeczne

Ustawa o reformach społecznych – określana jako Build Back Better Act (BBBA) – powstała z połączenia głównych postulatów AFP i części mechanizmów usuniętych z AJP. Ma wartość 1,75 bln dol. i zawiera środki na programy dotyczące „czystej energii” i ochrony klimatu (555 mld dol.), opiekę nad dziećmi (400 mld dol.), ulgi podatkowe (200 mld dol.), opiekę domową i mieszkania socjalne (po 150 mld dol.) czy rozszerzenie opieki medycznej (130 mld dol.). Koszty wygenerowane przez BBBA mają zostać pokryte (choć nie w całości, prognozowane jest pogłębienie deficytu o 367 mld dol. w ciągu 10 lat) z zawartych w ustawie podwyżek podatków, obejmujących przede wszystkim korporacje i osoby o najwyższych przychodach. Progresywiści dążyli do głosowania nad BBBA w pierwszej kolejności: chcieli upewnić się – zanim poprą okrojoną ustawę infrastrukturalną – że wejdą w życie istotne dla nich propozycje wzmacniające opiekę społeczną i politykę socjalną (dlatego ustawę tę najpierw przegłosował Senat, a dopiero później Izba Reprezentantów). Biden i spikerka IR Nancy Pelosi wynegocjowali porozumienie z centrowymi Demokratami, dzięki któremu mają oni poprzeć ustawę BBBA po przedstawieniu przez administrację kosztów jej wprowadzenia. Pozwoliło to na przekonanie większości progresywistów do poparcia ustawy infrastrukturalnej, choć sześcioro z nich mimo to zdecydowało się zagłosować „przeciw”. 19 listopada IR przyjęła BBBA stosunkiem głosów 220:213 (wszyscy Republikanie głosowali „przeciw”) i zanim trafi do podpisu prezydenta, będzie musiała być przegłosowana w Senacie.

Plan Build Back Better a spory w Partii Demokratycznej

Przeciągające się negocjacje i ostateczne przekształcenie obu projektów w przyjętą już ustawę infrastrukturalną i oczekującą na głosowanie BBBA pokazały brak w PD powszechnego poparcia dla bardziej lewicowej polityki, którą starał się realizować Joe Biden. Zdaniem centrystów ten kierunek może zagrozić szansom PD na obronę większości w obu izbach Kongresu podczas wyborów w listopadzie 2022 r. Z kolei progresywiści są zdania, że prezydent nadal niewystarczająco uwzględnia ich propozycje (redukując płatny urlop macierzyński z 12 do 4 tygodni czy rezygnując z darmowej edukacji w dwuletnim koledżu), a próby wyjścia naprzeciw tym postulatom są motywowane chęcią zbudowania poparcia dla innych inicjatyw administracji. Ich zdaniem PD podczas wyborów pogrążą właśnie ograniczanie zakresu ustaw i brak woli przeprowadzenia bardziej prospołecznych i kosztownych reform.

Wyzwania realizacji planu

Mimo poprawy sytuacji na rynku pracy na poparcie dla administracji wpływają rosnące ceny (m.in. paliw) i najwyższa od 10 lat inflacja na rynku dóbr konsumenckich (na poziomie 8,6% rok do roku). Przestoje w łańcuchach dostaw oraz planowane wydatki infrastrukturalne wzmacniają efekt inflacyjny. Może się to przełożyć na poparcie dla PD i utrudnić kampanię przed wyborami do Kongresu w 2022 r., zwłaszcza że inwestycje infrastrukturalne, których realizacja zajmie kilka lat, nie wpłyną bezpośrednio na nastroje wyborców. Prezydent i PD chcą w związku z tym szybko sfinalizować prace nad BBBA, której skutki będą zauważalne w krótszym terminie. Wyzwaniem stanie się zatwierdzenie przez Kongres przed 3 grudnia br. finansowania władz federalnych, a przed 13 grudnia (wówczas Kongres w związku ze świętami przerywa obrady do końca roku) – nowego limitu zadłużenia państwa (aktualny próg zadłużenia wynosi 28,5 bln dol.) i przyjęcia BBBA. Politycy republikańscy oraz część członków PD, którzy skłaniają się ku ograniczaniu wydatków, mogą utrudniać proces legislacyjny nad nowym limitem zadłużenia i BBBA, wskazując na długofalowe negatywne skutki programów dla zdolności USA do obsługi zadłużenia państwa. Demokraci w Senacie potrzebują głosów wszystkich członków partii do przegłosowania BBBA, jednak niektórzy centryści sugerowali, że ustawa wymaga wprowadzenia poprawek – dla ich uwzględnienia będzie konieczne ponowne głosowanie w IR.

USA, w przeciwieństwie do ChRL, nie ponosiły w ostatnich dekadach znacznych nakładów na unowocześnianie infrastruktury. Jej stan utrudnia rywalizację gospodarczą z Chinami, czyniąc amerykańskie towary i usługi mniej konkurencyjnymi, w związku m.in. z wyższymi kosztami transportu. Inwestycje w tym obszarze mogą być traktowane przez rząd federalny jako uzupełnienie procesów budowania przez USA sojuszy ekonomicznych i politycznych w celu powstrzymywania wzrostu siły militarnej i gospodarczej Chin. BBBA zawiera także przepis wprowadzający 15-procentowy podatek korporacyjny zaakceptowany podczas szczytu G20 w październiku br. i stanowiący część międzynarodowego programu Bidena Build Back Better World. Wdrażając zawarte w ustawie infrastrukturalnej zmiany, m.in. z zakresu ochrony środowiska i elektromobilności, USA w dyskusji z partnerami zagranicznymi zyskają dodatkowy argument za zwiększaniem wysiłków na rzecz ograniczania emisji CO2. Mogą także przejąć polityczne przywództwo wśród państw działających na rzecz tego procesu. W interesie UE leży więc współpraca gospodarcza z USA – konieczna dla realizacji projektów infrastrukturalnych, ponieważ USA będą musiały posiłkować się importem materiałów i wykwalifikowanej siły roboczej. Unowocześnianie amerykańskiej infrastruktury będzie szansą na pogłębienie współpracy w zakresie wspólnego cyberbezpieczeństwa, zapoczątkowanej w ramach Rady ds. Handlu i Technologii.