Odbicie gospodarcze w Chinach po zniesieniu obostrzeń pandemicznych pod koniec 2022 r. było krótkotrwałe i od kilku miesięcy sytuacja pogarsza się, spadają m.in. konsumpcja i eksport. Wpływa na to intensyfikacja znanych problemów, głównie wysokiego zadłużenia, w tym w sektorze nieruchomości. Zanotowana w lipcu br. deflacja świadczy o pogłębianiu się problemów strukturalnych, w tym nieefektywnego już modelu rozwoju opartego na inwestycjach i eksporcie. Głęboki kryzys gospodarki ChRL jest obecnie mało prawdopodobny, jednak nagromadzenie wyzwań oznacza niższe tempo wzrostu w najbliższych latach.
CHINA STRINGER / Reuters / Forum
Kontekst
W 2022 r. sytuacja gospodarcza Chin była trudna, m.in. z uwagi na stosowanie polityki „zero-COVID”, w tym częstych lockdownów. Zniesienie obostrzeń związanych z pandemią pod koniec ub.r. spowodowało odbicie gospodarcze w pierwszych miesiącach br. Oficjalnie wzrost PKB w I kwartale wyniósł 4,5% r/r – powyżej poziomu przewidywanego przez analityków (ok. 4%). Od maja wskaźniki makroekonomiczne, w tym dotyczące handlu zagranicznego, sprzedaży detalicznej czy produkcji przemysłowej, zaczęły się jednak pogarszać. Choć podawany oficjalnie wzrost chińskiego PKB o 6,3% r/r w II kwartale może wydawać się wysoki, należy pamiętać, że wynika on z efektu niskiej bazy z tego samego okresu 2022 r. i że był o ok. 1 pkt proc. niższy od przewidywanego przez analityków. Wskaźniki ekonomiczne mogą być ponadto zawyżane z przyczyn politycznych. Część banków inwestycyjnych (np. Citi czy JPMorgan) obniżyła prognozy wzrostu chińskiego PKB na 2023 r. poniżej poziomu 5%, uznanego przez władze ChRL za cel na 2023 r.
W lipcu chiński eksport zanotował spadek aż o 14,5% r/r, najwięcej od początku pandemii. Jest to spowodowane głównie ograniczeniem popytu na produkty przemysłowe w krajach rozwiniętych, co wynika z wysokiej inflacji i podnoszenia stóp procentowych oraz przesunięcia preferencji konsumentów w kierunku usług, do których dostęp był ograniczony w czasach restrykcji pandemicznych. ChRL, w przeciwieństwie do wielu innych państw, zmaga się z bardzo niską inflacją. W lipcu odnotowano nawet deflację (-0,3% r/r), choć jest to zjawisko incydentalne, wywołane m.in. dużym spadkiem cen popularnej w Chinach wieprzowiny. Niska inflacja wynika z preferencji chińskich gospodarstw domowych, które wolą oszczędzać niż wydawać. Może to być efektem zarówno doświadczeń ostrych metod zwalczania pandemii w latach 2020–2022 (np. uniemożliwiania prowadzenia biznesu), jak i braku zaufania do państwa, w tym słabo rozwiniętego systemu zabezpieczenia społecznego. W takiej sytuacji oszczędności są gromadzone na wypadek trudności społeczno-gospodarczych. Problem deflacji i związanego z nią niskiego popytu pogłębiany jest przez wysokie bezrobocie wśród młodych ludzi – w grupie 16–24 lata wyniosło ono w czerwcu 21,3%. W związku z tym osoby z tej grupy, tradycyjnie wydające dużą część swoich dochodów, ograniczają wydatki, a także opóźniają zakładanie rodzin i zakup mieszkania.
Kluczowym wyzwaniem dla chińskiej gospodarki są obecnie problemy sektora nieruchomości. Już w 2021 r. jeden z największych deweloperów, Evergrande, nie spłacił wymagalnych zobowiązań. Problem ten pogłębia się – spośród 38 kontrolowanych przez państwo deweloperów notowanych na giełdach 18 opublikowało wstępne raporty wskazujące na straty w pierwszym półroczu br., wobec 11, którzy zanotowali straty w całym 2022 r. i zaledwie 4 – w 2021 r. Na początku września br. jedna z największych chińskich spółek tego sektora, Country Garden, w ostatniej chwili uniknęła niespłacenia zobowiązań, ustalając z wierzycielami rozłożenie spłat na najbliższe trzy lata. Zaburzenia na rynku nieruchomości, który odpowiada za 25–30% chińskiego PKB, zagrażają także stabilności finansów władz lokalnych. Przez wiele lat pożyczały one środki na inwestycje, często nieefektywne, które następnie spłacały z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży gruntów deweloperom. Pojawia się tzw. rolowanie długu (tj. spłacanie jednych pożyczek kolejnymi) oraz problemy ze spłatą zobowiązań, co zagraża stabilności sektora finansowego.
Działania władz ChRL
W odpowiedzi na problemy gospodarcze rząd ChRL podejmuje ostrożne działania, ukierunkowane na konkretne sektory. Celem jest zwiększenie zaufania inwestorów i konsumentów do chińskiej gospodarki. Ograniczona skala stymulacji wynika przede wszystkim z dążenia do niezwiększania deficytu i już wysokiego zadłużenia, szczególnie władz lokalnych oraz sektora prywatnego.
Aktywność władz dotyczy głównie pobudzenia sektora nieruchomości. Poluzowane zostały warunki udzielania kredytów osobom planującym zakup pierwszego mieszkania, a niektóre miasta, np. Kanton i Shenzhen, planują udzielanie preferencyjnych pożyczek tej grupie kupujących. Władze zapowiedziały zniesienie limitów cen mieszkań, co ma ułatwić deweloperom ich ustalanie, a także eliminację ograniczeń w zakupie przez osoby indywidualne lokali w największych miastach, w tym Pekinie i Szanghaju. W sierpniu Ludowy Bank Chin (bank centralny) dokonał niewielkiej obniżki rocznej stopy oprocentowania kredytów z 3,55% do 3,45%. Pozostawił jednak na razie na niezmienionym poziomie stopę pięcioletnią, najważniejszą dla kredytów hipotecznych, co sugeruje obserwowanie przez władze banku reakcji rynku. Na początku września pięć największych chińskich banków, w tym Industrial and Commercial Bank of China i China Construction Bank, obniżyło ponadto oprocentowanie kredytów hipotecznych.
W lipcu Biuro Polityczne KPCh, najwyższy organ decyzyjny w ChRL, zapowiedziało także wsparcie konsumpcji. Przełożyło się to na decyzje rządu o stymulacji popytu, m.in. w sektorze motoryzacyjnym – poprzez rozbudowę infrastruktury do ładowania pojazdów elektrycznych czy w turystyce, dzięki zmniejszeniu lub zniesieniu opłat za wstęp do niektórych atrakcji. Działania pobudzające rynek nieruchomości mają też sprzyjać zwiększeniu zakupów artykułów domowych, w tym mebli czy urządzeń elektronicznych. Bank centralny obniżył z kolei wymogi dotyczące rezerw walutowych banków, co ma wzmocnić słabnącego w ostatnich tygodniach juana i zwiększyć siłę nabywczą Chińczyków (na początku września na rynku krajowym kurs chińskiej waluty wobec dolara spadł do poziomu 7,32 – najniższego od 2007 r.). Ministerstwo finansów przedłużyło zaś do 2027 r. zmniejszenie opodatkowania, m.in. dla małych i średnich firm notujących sprzedaż do 100 tys. juanów miesięcznie (ok. 14 tys. dol.). Obniżono także prowizje za transakcje giełdowe, aby pobudzić rynek kapitałowy. Władze ograniczają jednocześnie dostęp do informacji, np. w czerwcu wstrzymano publikację danych statystycznych dotyczących bezrobocia wśród młodych.
Wnioski i perspektywy
Liczne problemy gospodarcze przy braku głębokich reform, w tym systemu zabezpieczenia społecznego i emerytalnego, firm państwowych czy dystrybucji dochodu narodowego, doprowadzą zapewne do trwałego spowolnienia wzrostu chińskiej gospodarki. Będą na to wpływały też długofalowe wyzwania, w tym trudna sytuacja demograficzna i rywalizacja z USA. Dotychczasowy model rozwoju ChRL staje się nieefektywny, a próby oparcia przyszłego wzrostu na konsumpcji i nowych technologiach napotykają bariery strukturalne. Podejmowane dotychczas działania zaradcze powielają w dużej części rozwiązania stosowane w poprzednich latach. Nie rozwiązują one głównych problemów, jakimi są słabe nastroje wśród konsumentów i inwestorów oraz brak zaufania do polityki władz.
Charakter problemów stojących przed chińską gospodarką powoduje, że rozwiązania czysto ekonomiczne będą niewystarczające. Ewentualne pakiety stymulacyjne czy bailouty (ratowanie przed upadłością) deweloperów poskutkują odsunięciem poważniejszego kryzysu bez rozwiązania jego przyczyn. Brak transparentności, w tym wstrzymanie publikacji ważnych danych statystycznych, może dodatkowo zwiększyć niepewność partnerów handlowych oraz inwestorów odnośnie do polityki władz ChRL i prawdziwej sytuacji chińskiej gospodarki. Może to skłaniać coraz więcej firm do przenoszenia części produkcji poza Chiny. Długofalowo kluczowy może być brak woli władz ChRL do reform rynkowych i politycznych, które mogłyby negatywnie wpłynąć na stabilność wewnętrzną, a tym samym na władzę KPCh.
Spowolnienie w Chinach odbije się negatywnie na perspektywach wzrostu gospodarki światowej, w tym Niemiec, największego partnera handlowego Polski. Sprzyja także zmniejszaniu inflacji w skali globalnej. Aby ograniczyć negatywne efekty sytuacji w ChRL, Polska powinna dążyć do ograniczenia zależności gospodarczych od Chin. Dotyczy to zarówno powiązań bezpośrednich z tym państwem (jako źródłem importu zaopatrzeniowego), jak i pośrednich (przez partnerów handlowych, głównie eksportujących z RFN do Chin). Długofalowo potrzebne jest dążenie do większej dywersyfikacji eksportu, gdyż jego obecna struktura czyni polski handel zagraniczny wrażliwym na turbulencje gospodarcze, szczególnie w Niemczech i – pośrednio – w ChRL.
