W 16. pakiecie sankcji KE nie zaproponowała embarga na rosyjskie LNG mimo deklarowanego dążenia do dalszego wykonywania planu RePowerEU. Powodem miał być sprzeciw części państw, wynikający z niskiego poziomu zapasów gazu, wysokiego zużycia surowca w obliczu mroźnej pogody, a także z nadchodzących wyborów w RFN. Zakaz importu uszczupliłby dochody Rosji i jej elit, z których finansowana jest m.in. wojna przeciwko Ukrainie i operacje hybrydowe wobec państw NATO, a w dłuższej perspektywie zablokowałby rozwój sektora.

Rosyjski sektor LNG po 2022 r.

Rosja od lat dąży do powiększenia swojego udziału w globalnym eksporcie LNG i w ramach strategii z 2021 r. aspiruje do zwiększenia produkcji do 80–140 mln ton w 2035 r. (światowy lider branży, USA, w 2024 r. wyeksportował 87 mln ton). Rosja uważa LNG za perspektywiczne źródło dochodów eksportowych, dostrzegając rozwój technologii i globalne trendy gospodarcze wzmacniające rolę gazu jako paliwa przejściowego w transformacji energetycznej. Na poparcie władz dla rozwoju tego sektora w Rosji miały też wpływ obawy o nadmierne uzależnienie od sprzedaży gazu na rynek europejski i ryzyko stopniowego ograniczenia importu przez państwa UE, które zmaterializowało się po 2022 r. wraz z załamaniem eksportu rurociągowego.

Wbrew planom do końca 2024 r. nie udało się Rosji uzyskać zdolności produkcyjnych na poziomie 45–65 mln ton rocznie – od 3 lat wynoszą one ok. 33–35 mln ton. Głównym powodem jest uzależnienie Rosji w sektorze LNG od zewnętrznych technologii i wykonawców oraz niezdolność do wypracowania własnych rozwiązań. W efekcie zachodnich sankcji (głównie USA), przyjętych od 2022 r., zahamowaniu lub zawieszeniu uległa większość rosyjskich inwestycji w infrastrukturę LNG. Przykładem jest projekt Bałtyk-LNG w Ust-Łudze, należący m.in. do Gazpromu, którego realizacja opóźnia się i zostanie zakończona najwcześniej w 2028 r. (zamiast 2024 r.), a planowane moce wyniosą nie 20, a 13 mln ton rocznie. Zawieszeniu uległy pozostałe projekty, których ukończenie było przewidziane na przełom lat 20. i 30., w tym np. Arktyczny LNG-1, LNG-3, Murmański-LNG i Obski-LNG. Przyczyną było wycofanie większości zagranicznych partnerów, w tym chińskich, spowodowane ryzykiem sankcyjnym. Opóźnienia w realizacji strategii z 2021 r. ograniczają dochody budżetowe Rosji (chociaż ze względu na poufność danych dokładny ich udział nie jest znany) i podnoszą koszty projektów wymagających coraz częściej np. ulg podatkowych ze strony państwa.

Wyzwaniem jest też nadal rozwój logistyki – rozbudowa floty lodołamaczy i metanowców o klasie lodowej (statków przystosowanych do transportu LNG w zamarzających wodach Oceanu Arktycznego), niezbędnych do ekspansji na rynek azjatycki – to m.in. w efekcie ich braku flagowy projekt Novateka – instalacja Arktyczny-LNG 2, która wiosną 2024 r. częściowo rozpoczęła eksport, obecnie nie może znaleźć odbiorców. Metanowców brakuje, ponieważ ich sprzedaż, m.in. z Korei Płd., została zablokowana w 2024 r. przez sankcje USA (Korea Płd. produkuje 80% z nich, Chiny 20%). Do czasu rozbudowy floty Rosja będzie musiała kierować większość eksportu z Arktyki do Europy, dokąd transport jest możliwy przez cały sezon i średnio trzy razy tańszy niż do Azji. Komplikuje to starania o dywersyfikację kierunków sprzedaży zagranicznej i ogranicza przyszłe zdolności eksportowe, utrudniając udział w coraz ważniejszym rynku LNG.

Zachodnie sankcje

 Już od 2014 r. politykę sankcyjną wobec rosyjskiego sektora LNG prowadzą USA, które przyjęły obostrzenia dotyczące finansowania projektów i sprzedaży urządzeń technicznych. Mają one na celu m.in. wypchnięcie Rosji z rywalizacji o zwiększenie udziału w rynku LNG, a także obniżenie jej dochodów budżetowych. Sankcje zostały rozszerzone po agresji na Ukrainę w 2022 r. USA objęły rosyjski LNG zakazem dostaw na swoje terytorium (taki zakaz wprowadziła też Wlk. Brytania), a następnie nałożyły restrykcje na podmioty (również chińskie i indyjskie) zapewniające rosyjskim projektom LNG m.in. wsparcie finansowe, organizacyjne i technologiczne, a także na flotę arktycznych lodołamaczy i metanowców. Sankcje USA miały zablokować większość rosyjskich projektów (szczególnie silnie uderzają w Arktyczne LNG-2) i podnieść ryzyko zaangażowania się w nie. W styczniu 2025 r. odchodząca administracja Bidena zadała kolejny cios rosyjskiej branży, m.in. wzmacniając obostrzenia technologiczne i obejmując sankcjami handlowymi i finansowymi kolejne podmioty. Z końcem lutego praktycznie zmusi to Rosję do wstrzymania eksportu LNG z terminali bałtyckich, skąd gaz w większości trafia do UE (ok. 2 mln ton). Mało aktywne w zakresie sankcji wobec rosyjskiego LNG są inne państwa sprzeciwiające się agresji na Ukrainę – niektóre, np. Japonia (gdzie trafia ok. 15% rosyjskiego eksportu) lub Korea Płd., w ogóle ich nie nałożyły.

Unijne sankcje wobec rosyjskiego LNG były dotąd bardzo ograniczone. W ramach 14. pakietu UE wprowadziła zakaz jego reeksportu i przeładunku w Unii, ale pakiet ten, przyjęty w czerwcu 2024 r., wejdzie w życie dopiero 26 marca 2025 r. Sankcje zabraniają unijnym podmiotom inwestowania w rosyjski sektor LNG i świadczenia usług na jego rzecz. Część państw członkowskich podjęła samodzielnie kroki zakazujące odbierania rosyjskiego LNG (np. Litwa, RFN). Dotychczas wprowadzenie embarga blokowały państwa czerpiące korzyści z jego importu (np. Francja) i politycznie bardziej przychylne Rosji (Słowacja i Węgry, niesprowadzające z Rosji LNG). Ze względu na korzystną sytuację na globalnych rynkach, w tym perspektywę nadwyżki podaży LNG w latach 2026–2028, dotychczasowi importerzy wycofali sprzeciw i jako jedyne przy wecie obstają Słowacja i Węgry. Równocześnie aktywny lobbing przeciwko embargu prowadzi Novatek.

Zależność państw unijnych

 Brak sankcji UE na import LNG z Rosji w połączeniu ze względami logistycznymi i finansowymi sprawia, że od 2022 r. obserwowany jest rosnący wolumen rosyjskiego eksportu do Unii. W latach 2021–2024 mimo inwazji na Ukrainę wzrósł z 9,8 mln ton do ok. 17,8 mln ton rocznie (50% rosyjskiego eksportu), co przełożyło się na ponad 15-procentowy udział Rosji w imporcie LNG do UE. Jednak wartość eksportu, ze względu na zmniejszenie cen gazu, spadła z rekordowych 15,8 mld euro w 2022 r. do ok. 7,3 mld euro w 2024 r. (por. wykres). Głównymi odbiorcami są kolejno Hiszpania, Belgia i Francja. Nawet 25% surowca przesyłane jest później do Niemiec (gdzie odbiorcą jest SEFE, dawniej Gazprom Germania), część trafia do innych państw UE (m.in. Holandii czy Włoch), a ok. 15% jest reeksportowane do Chin, Indii i Turcji. Dostawy rosyjskiego LNG do UE pochodzą z terminali bałtyckich i Jamał-LNG. Realizowane są na podstawie długoterminowych kontraktów, a najważniejszymi kontrahentami po stronie UE są hiszpański Naturgy i francuski TotalEnergies. Mimo masowego opuszczenia rosyjskiego rynku po 2022 r. przez podmioty z UE TotalEnergies nadal ma 10% udziałów w projekcie Arktyczne LNG-2 i 20% akcji w Jamał-LNG. Ponadto część podmiotów unijnych świadczy dla eksportu rosyjskiego LNG usługi logistyczne, przeładunkowe i ubezpieczeniowe.

Wnioski i rekomendacje

 Państwa UE powinny rozważyć nałożenie embarga na rosyjski LNG, doprowadzając do rozwiązania kontraktów zawartych przez podmioty z państw członkowskich. Działania te mogą być poprzedzone wprowadzeniem sankcji na poszczególne metanowce i projekty, dodatkowo ograniczając rosyjskie dochody z eksportu. Zmniejszenie importu LNG z Rosji można skompensować importem z USA, co byłoby zarazem argumentem w negocjacjach z nową administracją USA, która oczekuje poprawy bilansu handlowego w relacjach z UE i zapowiada zwiększenie eksportu gazu. Unia może też zabiegać o zwiększenie zaangażowania innych państw zachodnich, w tym Japonii, w ograniczanie współpracy z Rosją w branży LNG.

Sukcesem polskiej prezydencji byłoby przyjęcie embarga. W poświęconych sankcjom negocjacjach wewnątrz UE można wskazywać, że nie przełożą się one na wzrost cen gazu w Unii, a bieżące wyzwania (mroźna pogoda i niski poziom zapasów) mają charakter krótkookresowy. Wiąże się to z korzystnymi perspektywami na globalnym rynku gazu – zwiększaniem mocy eksportowych LNG w USA i Katarze oraz stosunkowo niskim popytem w Azji. Argumentem jest też nieprzewidywalność Rosji jako partnera handlowego oraz wysoka emisyjność rosyjskiej produkcji i jej wpływ na środowisko naturalne. W celu zmiany stanowiska Słowacji i Węgier można wykorzystywać argumenty, że nałożenie mocniejszych sankcji na rosyjski sektor energetyczny zwiększy szanse na rozpoczęcie rozmów pokojowych. Można też podkreślać, że blokowanie sankcji nie ma w ich przypadku uzasadnienia ekonomicznego, co oznacza, że ze względów politycznych wzmacniają pozycję Rosji, a osłabiają Ukrainy.

Unijny import rosyjskiego LNG w latach 2021–2024 (lewa oś: wolumen w mln ton, prawa oś: wartość w mld euro)

Opracowanie własne na podstawie danych Bloomberg i CREA.