Chile należy do najbardziej stabilnych politycznie i gospodarczo państw Ameryki Łacińskiej, ale zmaga się z dużymi nierównościami społecznymi. Według raportu World Inequality Lab z 2022 r. do 10% najbardziej zamożnych Chilijczyków należy 80% wszystkich dóbr (m.in. aktywów finansowych i nieruchomości). Wagę problemu uwidoczniły w październiku 2019 r. masowe demonstracje antyrządowe – przeciw rosnącym kosztom życia oraz konstytucji z 1980 r. i opartemu na niej silnie wolnorynkowemu modelowi gospodarczemu. W odpowiedzi centroprawicowy rząd prezydenta Sebastiana Piñery zainicjował proces opracowania nowej ustawy zasadniczej. Jej projekt ma przedstawić do lipca br. 155-osobowy Konwent Konstytucyjny wybrany przez Chilijczyków w maju 2021 r., składający się w większości z kandydatów niezależnych lub reprezentujących lewicę.

Wybory do władz regionalnych, parlamentu i na urząd prezydenta, które odbyły się w listopadzie ub.r., przyniosły przełamanie dominacji centrolewicy i centroprawicy rządzących Chile zamiennie od 1990 r., ale pokazały też rozdrobnienie poparcia wyborców. Boric i konserwatysta José Antonio Kast, którzy przeszli do drugiej tury wyborów prezydenckich, byli postrzegani jako reprezentanci opcji skrajnych. Kandydat lewicy wychodził naprzeciw postulatom protestów z 2019 r. Proponował m.in. zwiększenie wydatków socjalnych dzięki zmianom w systemie podatkowym, w tym np. dodatkowym obciążeniom najbogatszych i sektora prywatnego. Postulował reformę edukacji, służby zdrowia i systemu emerytalnego oraz wzmocnienie roli państwa w gospodarce. Przed drugą turą (zorganizowaną 19 grudnia) obaj kandydaci złagodzili postulaty. Boric m.in. zastrzegł, że zmiany będą wprowadzane stopniowo, co dało mu zwycięstwo większością 56% głosów.

Wyzwania wewnętrzne

Wśród głównych zadań nowego rządu będzie walka z pandemią COVID-19 i jej negatywnymi skutkami gospodarczymi, m.in. spowolnieniem spodziewanym w tym i przyszłym roku. Będzie musiał także sprostać silnym oczekiwaniom zmian społecznych i odbudować zaufanie biznesu, obawiającego się m.in. wzrostu kosztów pracy i innych obciążeń niezbędnych dla sfinansowania rozbudowy polityki socjalnej. Poważnym wyzwaniem będą narastające nastroje antyimigranckie związane m.in. z napływem obywateli Wenezueli, co może zwiększyć napięcia społeczne, a także rosnąca przestępczość zorganizowana.

Ważnym uwarunkowaniem funkcjonowania nowego rządu będą prace nad konstytucją, w tym nad nowym modelem społeczno-gospodarczym. Nawet jeżeli Boric zaniecha postulowanych reform lub odłoży ich realizację, konstytuanta i tak może takie rozwiązania narzucić w nowej ustawie zasadniczej. O jej wejściu w życie zdecyduje wynik referendum przewidzianego w ciągu trzech miesięcy od ogłoszenia projektu aktu.

Realizacja inicjatyw rządu Boricia będzie zależała od jego zdolności do wypracowania poparcia w parlamencie. Dotyczy to zarówno ustaleń w ramach heterogenicznej koalicji lewicowej, w której dominującą pozycję ma Partia Komunistyczna, jak i w obu izbach parlamentu. W 155-osobowej Izbie Deputowanych większość mają ugrupowania lewicy, ale już w 50-osobowym Senacie połowę stanowią przedstawiciele partii prawicowych.

Współpraca międzynarodowa

W kampanii wyborczej Boric podkreślał chęć promocji multilateralizmu i współpracy, m.in. na rzecz „turkusowej polityki” – obejmującej walkę ze zmianami klimatu i ochronę oceanów, oraz wzmacniania demokracji i przestrzegania praw człowieka. Zamierza także wspierać współpracę wielostronną w Ameryce Łacińskiej. Ma temu sprzyjać obecność zbliżonych ideologicznie rządów w państwach sąsiedzkich – Argentynie, Boliwii i Peru – oraz potencjalnie w Brazylii i Kolumbii, gdzie w tegorocznych wyborach władzę może przejąć lewica. Argentyna i Meksyk będą liczyć na wsparcie procesu ożywienia działalności Wspólnoty Państw Latynoamerykańskich i Karaibskich (CELAC), ale przeszkodą może być krytyczny stosunek Boricia do reżimów autorytarnych na Kubie, w Nikaragui i Wenezueli.

Ważna dla chilijskich stosunków zewnętrznych będzie ewentualna realizacja planów Boricia dotyczących przeglądu skutków umów handlowych Chile i ich potencjalnej renegocjacji. Państwo jest stroną 26 porozumień preferencyjnych, a wartość jego handlu zagranicznego odpowiada blisko 60% PKB. W chilijskim senacie czeka na ratyfikację Kompleksowe i progresywne porozumienie na rzecz partnerstwa transpacyficznego (CPTPP) – umowa handlowa obejmująca 11 państw regionu Azji i Pacyfiku. Boric uzależnił przyjęcie dokumentu m.in. od przeprowadzenia szerokich konsultacji społecznych. Jego rząd utrzyma natomiast ambitną politykę zielonej transformacji, tj. rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE) i sektorów perspektywicznych dla inwestycji, w tym zielonego wodoru oraz eksploatacji litu (zapowiada m.in. stworzenie państwowego przedsiębiorstwa w tej branży).

W stosunkach z partnerami spoza regionu priorytetowe znaczenie będą nadal miały Chiny, od 2009 r. umacniające pozycję największego partnera handlowego Chile. W 2018 r. Chile zadeklarowało wolę współpracy w ramach chińskiej inicjatywy Pasa i Szlaku. W 2019 r. weszła w życie nowa umowa dwustronna o wolnym handlu zastępująca porozumienie z 2006 r. W ub.r. chińska firma State Grid przejęła kontrolę nad CGE – największym chilijskim dostawcą energii elektrycznej. Dalsze zbliżenie z Chinami może negatywnie wpływać na stosunki Chile z USA – drugim partnerem gospodarczym i kluczowym partnerem politycznym, m.in. w sprawach klimatycznych i promocji demokracji. W ub.r. przedstawiciele władz USA sugerowali możliwość wyłączenia Chile z programu bezwizowego w związku z wygraną chińsko-niemieckiego konsorcjum Aisino-Mühlbaue w przetargu na wytwarzanie chilijskich paszportów i dokumentów tożsamości (ostatecznie rząd anulował to postępowanie).

UE jest trzecim partnerem handlowym Chile i największym inwestorem w tym państwie. We wzajemnych relacjach najważniejsze będzie zakończenie negocjacji nowej umowy stowarzyszeniowej, aktualizującej porozumienie będące w mocy od 2003 r. Strony chcą m.in. rozszerzyć wzajemny dostęp do rynku dla towarów i usług oraz do zamówień publicznych, a także dodać rozdział dotyczący inwestycji. UE będzie też dla rządu Boricia ważnym partnerem w działaniach na rzecz ochrony środowiska i budowy gospodarki niskoemisyjnej. W dialogu chilijsko-unijnym znaczenie będą też miały promowanie multilateralizmu, demokracji i ochrony praw człowieka, w tym równości płci, do której uwagę przykłada Boric.

Wnioski i perspektywy

Skala i charakter wyzwań poważnie skomplikują realizację wyborczych deklaracji Boricia. Jego rządowi trudno będzie sprostać rozbudzonym oczekiwaniom społecznym, co może oznaczać szybką utratę poparcia wyborców. Nawet jeśli zrezygnuje z daleko idących zmian modelu społeczno-gospodarczego, które proponował w kampanii wyborczej, może się okazać, że narzuci je konstytuanta. W tej sytuacji rządowi będzie trudno zdobyć zaufanie sektora prywatnego i zwiększać atrakcyjność inwestycyjną Chile.

W polityce zagranicznej nowemu rządowi będzie stosunkowo łatwo zacieśniać współpracę z państwami regionu w sprawach klimatu i ochrony oceanów. Wzrost liczby demokratycznych rządów lewicowych w Ameryce Łacińskiej pozwoli ożywić ich kontakty wielostronne. Boric w tym gronie będzie wyróżniał się negatywnym stanowiskiem wobec reżimów niedemokratycznych, ale może być zmuszony do złagodzenia podejścia pod presją części koalicji lewicowej, zwłaszcza Partii Komunistycznej.

Zacieśnianie stosunków Chile z Chinami może zwiększać tarcia w relacjach z USA. Nie jest pewne, jaki stosunek będzie miał nowy rząd do zwiększania udziału chińskich podmiotów w takich sektorach strategicznych, jak np. telekomunikacja i zarządzanie danymi. Chile pozostanie kluczowym partnerem latynoamerykańskim UE. Przyjęcie nowej umowy stowarzyszeniowej poszerzy możliwości państw członkowskich Unii, w tym Polski, współpracy gospodarczej i inwestycyjnej z Chile. W dialogu polsko-chilijskim perspektywiczny charakter ma m.in. współpraca przy rozwijaniu niskoemisyjnych technologii. Dla Polski ważne będzie też śledzenie prac nad nową konstytucją Chile. W lutym w konstytuancie poparcie uzyskał projekt przepisu o upaństwowieniu sektora wydobywczego. Jeżeli wejdzie w życie, może dojść m.in. do nacjonalizacji kopalni miedzi w Sierra Gorda, która jest własnością polskiego koncernu KGHM.