Jakie działania podejmowano na forum ONZ?

Przygotowania do rosyjskiej agresji i rosnące napięcie między Ukrainą a FR znalazło odbicie także na forum ONZ. W okresie poprzedzającym rosyjski atak Rada Bezpieczeństwa (RB) zebrała się cztery razy w kwestiach dotyczących Ukrainy, co było wynikiem narastania napięcia na wschodzie tego państwa (koncentracji sił zbrojnych FR) i rosyjskich działań zmierzających do uznania dwóch separatystycznych podmiotów na wschodniej Ukrainie, tzw. Donieckiej Republiki Ludowej i Ługańskiej Republiki Ludowej (DNR i ŁNR). Tuż przed atakiem, 23 lutego, ZO rozpatrywało również umieszczoną w agendzie kwestię „Sytuacja na tymczasowo okupowanych terytoriach Ukrainy”. Tego samego dnia wieczorem, po tym, jak władze DNR i ŁNR zwróciły się do Rosji o pomoc wojskową, RB zebrała się na nadzwyczajnym posiedzeniu na wniosek Ukrainy. Posiedzenie to zostało przerwane w wyniku rozpoczęcia działań wojennych.

Jakie działania podjęła RB po rosyjskiej agresji?

Zgodnie z postanowieniami Karty NZ RB ma prawo badać każdy spór lub każdą sytuację, która może wywołać spór, w celu ustalenia, czy dalsze trwanie takiej sytuacji zagraża utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (Rozdział VI KNZ). W przypadku stwierdzenia zagrożenia, naruszenia lub aktu agresji, RB udziela zaleceń lub decyduje, jakie środki należy zastosować w celu utrzymania albo przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (Rozdział VII KNZ). Zgłoszony 24 lutego – po rosyjskiej agresji – projekt rezolucji w tej sprawie nie został przyjęty z powodu rosyjskiego weta. Jedenastu członków RB głosowało za, a trzech wstrzymało się od głosu (Chiny, Indie i ZEA). W celu uniknięcia ponownego weta, 27 lutego RB zagłosowała w kwestii proceduralnej (decyduje większość głosów) nad rezolucją dotyczącą zwołania nadzwyczajnej sesji ZO (11. w historii ONZ, ostatnia miała miejsce w 1997 r., poświęcona była kwestii Palestyny) oraz przeprowadzenia przez ZO debaty na temat agresji na Ukrainę w ramach procedury Zjednoczeni dla Pokoju.

Na czym polega procedura Zjednoczeni dla Pokoju?

Pierwszy raz zastosowano tę procedurę w 1950 r. w celu obejścia weta zgłoszonego w RB przez ZSRR w sprawie sytuacji w Korei (tzw. Rezolucja Achesona) i od tamtej pory znalazła zastosowanie 11 razy (m. in. w 1956 r. po radzieckiej agresji na Węgry oraz w 1980 r. po agresji ZSRR na Afganistan). Procedura ta, znana pod angielską nazwą „Uniting for Peace” (U4P), podejmowana jest przez ZO większością 2/3 głosów w przypadku niemożności spełnienia przez RB jej obowiązków z powodu braku jednomyślności stałych członków. Jeżeli RB nie wykonuje swojej podstawowej odpowiedzialności za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa w przypadku zagrożenia dla pokoju, naruszenia pokoju lub aktu agresji, ZO niezwłocznie rozpatruje sprawę w celu wydania członkom odpowiednich zaleceń dotyczących środków zbiorowych. Stosownie do opinii doradczej MTS z 1962 r. w sprawie wydatków NZ, Zgromadzenie Ogólne ma prawo zalecić podjęcie wszelkich niezbędnych kroków w celu pokojowego rozwiązania kryzysu (może być to także akcja zbiorowa), jednak z wyjątkiem akcji przymusowej. Decyzja o zastosowaniu odpowiednich środków przymusu w celu przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa – czyli o nałożeniu sankcji lub użyciu siły, może być podjęta wyłącznie przez Radę Bezpieczeństwa.

Co zawiera rezolucja ZO przyjęta 2 marca 2022 r.?

Rezolucja ZO A/RES/ES-11/1 została przyjęta 141 głosami za, przy 35 wstrzymujących się (m.in. Chiny, Indie, Kuba) oraz 5 głosach przeciw (Rosja, Białoruś, Syria, Korea Północna, Erytrea). 12 państw nie wzięło udziału w głosowaniu (m.in Wenezuela i Etiopia). To najwyższe poparcie dla rezolucji w historii zastosowania procedury Zjednoczeni dla Pokoju. ZO podkreśliło wsparcie dla suwerenności, niepodległości i integralności terytorialnej Ukrainy w jej uznanych międzynarodowo granicach. Potępiło agresję rosyjską jako bezpośrednie naruszenie art. 2 ust. 4 KNZ. Członkowie NZ żądają natychmiastowego zaprzestania działań wojennych przez siły zbrojne FR oraz bezwarunkowego wycofania ich z terytorium Ukrainy. ZO uznało za naruszenie postanowień KNZ decyzję Rosji z 21 lutego o uznaniu niepodległości dwóch separatystycznych podmiotów na wschodniej Ukrainie, tzw. Donieckiej Republiki Ludowej i Ługańskiej Republiki Ludowej i wezwało do jej niezwłocznego odwołania. ZO potępiło Białoruś z powodu jej udziału w agresji oraz wezwało do przestrzegania jej międzynarodowych zobowiązań. W rezolucji podkreślono także znaczenie Ukrainy dla światowej produkcji żywności.

Jakie będą dalsze działania społeczności międzynarodowej?

Użycie siły zbrojnej przez Rosję przeciwko Ukrainie stanowi pogwałcenie art. 2 ust. 4 Karty Narodów Zjednoczonych (KNZ). W odpowiedzi na dokonaną agresję Ukraina skorzystała z przysługującego jej prawa do samoobrony. Zakaz wojny agresywnej w prawie międzynarodowym jest uznawany za normę bezwzględnie obowiązującą, w związku z czym na pozostałych członkach społeczności międzynarodowej ciąży obowiązek powstrzymania jej dalszego naruszania oraz zakaz uznawania skutków powstałych w wyniku jej naruszenia. Pomoc udzielana Ukrainie (także dostawy sprzętu wojskowego) ma podstawy prawne i nie stanowi aktu agresji. Społeczność międzynarodowa powinna także działać w celu wykonania postanowień rezolucji ZO z 2 marca 2022 r. i przywrócenia integralności terytorialnej Ukrainy w jej uznanych międzynarodowo granicach. Wątpliwości zgłaszane na forum ONZ przez stronę ukraińską, dotyczące legalności objęcia przez FR stałego miejsca w RB po rozpadzie ZSRR, wydają się jednak za daleko idące (z powodu braku protestu na deklarację FR o objęciu miejsca w RB). Rażące złamanie prawa międzynarodowego przez stałego członka RB po raz kolejny stawia jednak kwestię reformy tego gremium.