Na początku września br. rząd RFN przyjął wytyczne w sprawie polityki wobec Indo-Pacyfiku, definiowanego jako obszar położony w basenach oceanów Indyjskiego i Spokojnego. Dokument ma stanowić podstawę działania Niemiec w regionie o rosnącym znaczeniu dla gospodarki światowej, w którym dochodzi do konfrontacji interesów politycznych i bezpieczeństwa wielu państw. Sednem wytycznych jest jednak odpowiedź na jedno z podstawowych wyzwań niemieckiej polityki zagranicznej – zredefiniowania relacji z Chinami. Choć autorzy dokumentu nie wskazują bezpośrednio na ChRL, co mogłoby pogorszyć relacje z największym partnerem handlowym RFN, to treść dokumentu wskazuje, że chińskie działania w regionie są jednym z głównych powodów jego powstania.

Interesy Niemiec w regionie Indo-Pacyfiku

Wzrost zaangażowania RFN w Indo-Pacyfiku ma chronić jej dwa podstawowe interesy. Pierwszym jest zabezpieczenie relacji gospodarczych z państwami regionu. Dla Niemiec Azja jest drugim po Europie regionalnym partnerem handlowym o udziale 14,6% i 20% odpowiednio w eksporcie i imporcie RFN, włączając w to ChRL. Dodatkowo rynki azjatyckie pozostają niezmiennie obiektem zainteresowania niemieckich firm: w 2018 r. RFN odnotowała wzrost inwestycji w takich państwach jak Chiny (+5,5%), Indie (+6,1%) czy Korea Płd. (+4,2%).

Warunkiem płynnej wymiany handlowej oraz funkcjonowania niemieckich firm jest realizacja drugiego celu – zapewnienia stabilności w regionie pozwalającego na transport towarów drogą morską (ponad 20% niemieckiej wymiany handlowej w 2018 r.) Szczególne obawy dotyczą konsekwencji sporu amerykańsko-chińskiego. Kontynuacja wojny handlowej osłabia wzrost światowej gospodarki, co uderza przede wszystkim w największych globalnych eksporterów jak RFN. Dodatkowo wybuch konfliktu militarnego między USA i Chinami wymusiłby na RFN opowiedzenie się po stronie USA jako kluczowego sojusznika i gwaranta bezpieczeństwa, narażając tym samym relacje z ChRL.

Przesłanki przyjęcia wytycznych

Jedną z przyczyn publikacji wytycznych w sprawie Indo-Pacyfiku było pogorszenie relacji z ChRL. Chodzi o dezinformację chińskich władz dot. skali epidemii COVID-19, która umożliwiła rozprzestrzenianie się wirusa poza Chiny. Pandemia unaoczniła również skalę uzależnienia gospodarki RFN od sytuacji na rynku ChRL, będącej największym partnerem handlowym Niemiec. Dodatkowo osłabienie gospodarcze UE zwiększyło ryzyko przejęć firm w całej Unii przez chińskie podmioty.

Czynnikiem antagonizującym relacje RFN–ChRL była chińska reakcja na krytykę państw UE i Niemiec dot. polityki Chin wobec Hongkongu. Ambasada ChRL w Berlinie potępiła wstrzymanie przez RFN wykonywania umowy ekstradycyjnej z Hongkongiem. Powodem do niezadowolenia chińskich przedstawicieli stało się również tegoroczne spotkanie niemieckich parlamentarzystów z grupą tajwańskich polityków. Oba wydarzenia zostały określone przez stronę chińską jako „ingerencja w wewnętrzne sprawy Chin”. Istotnym czynnikiem są także działania ChRL na Morzu Południowochińskim postrzegane przez Niemcy jako zagrażające stabilności regionu. We wrześniu br., wspólnie z Francją i Wielką Brytanią, RFN złożyła w ONZ notę, w której odrzuca chińskie „prawa historyczne” do obszarów morskich na Morzu Południowochińskim jako sprzeczne z prawem międzynarodowym. W efekcie napięć w relacjach z ChRL Niemcy dążą do zdywersyfikowania relacji w regionie – wzmocnienie współpracy z państwami ASEAN-u, Indiami czy Australią ma wskazać, że RFN nie akceptuje działań Chin i jest gotowa przeciwdziałać zdominowaniu Indo-Pacyfiku przez jedno państwo.

Niemieckie wytyczne są również odpowiedzią na francuską i amerykańską strategię dot. regionu. RFN podobnie jak USA negatywnie ocenia działania Chin, choć jednocześnie chce uniknąć wciągnięcia w amerykańsko-chińską konfrontację. Dodatkowo RFN chce współtworzyć strategię wobec Indo‑Pacyfiku na poziomie UE. Francja jako państwo o większym potencjale militarnym niż RFN, terytoriach zamorskich w tym regionie i stałym członkostwie w Radzie Bezpieczeństwa ONZ ma mocniejszą pozycję w kształtowaniu unijnych wytycznych. Dlatego, publikując własny dokument, RFN zaznacza, że jest gotowa zwiększyć zaangażowanie w Indo-Pacyfiku, co pozwoli jej wpływać na treść unijnej strategii.

Cele i narzędzia

Punktem wyjścia do niemieckiej strategii w regionie jest promocja zasad wolnego handlu oraz multilateralizmu, jako paradygmatu wykluczającego dominację jednego lub kilku państw. Dlatego RFN zamierza kontynuować dotychczasową współpracę z regionalnymi instytucjami, a przede wszystkim z ASEAN-em. Niemcy planują przenieść poziom współpracy z organizacją z tzw. partnerstwa w rozwoju na poziom „partnerstwa w dialogu”, co pozwalałoby na organizację regularnych spotkań przedstawicieli wysokiego szczebla dot. sytuacji w regionie i na świecie.

Kolejnym celem RFN jest ochrona środowiska i pomoc w dostosowaniu Indo-Pacyfiku do konsekwencji zmian klimatu postrzeganych jako zagrożenie dla regionalnego bezpieczeństwa i gospodarki. Realizacji tych zadań ma służyć wsparcie finansowe oraz eksperckie dla poszczególnych państw i organizacji w zakresie walki z zanieczyszczeniem mórz i oceanów oraz ochroną bioróżnorodności. W ramach promocji energetyki odnawialnej RFN planuje m.in. dołączyć do Międzynarodowego Sojuszu Solarnego, zainicjowanego przez Indie.

Wśród niemieckich priorytetów znajduje się również zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności w regionie. Ma temu służyć przystąpienie RFN do Regionalnego porozumienia ws. zwalczania piractwa i ataków zbrojnych na statki w Azji, a także rozwijanie współpracy bilateralnej oraz w ramach NATO z takimi państwami jak Japonia czy Australia, w tym w obszarze cyberbezpieczeństwa. RFN zamierza również przeciwdziałać szerzeniu dezinformacji. Ma w tym pomóc m.in. otwarcie Niemieckiego Regionalnego Centrum Informacyjnego w Singapurze dostarczającego informacji o wydarzeniach w RFN. Tradycyjnie na liście niemieckich celów znalazła się również ochrona praw człowieka.

Elementem niemieckiej strategii jest też dywersyfikacja łańcuchów dostaw i wzmocnienie relacji handlowych z państwami regionu. Ma w tym pomóc wsparcie dla sieci niemieckich izb handlowych, zawarcie umów o wolnym handlu z Nową Zelandią, Australią i Indonezją przez UE, modernizacja istniejącego porozumienia z Koreą Płd., a także zawarcie unijnej umowy inwestycyjnej z Chinami. Obecność Niemiec ma wzmacniać także popularyzacja korzystnego wizerunku RFN. Do realizacji tego celu mają służyć zarówno Instytuty Goethego, jak i wsparcie dla projektów naukowych realizowanych przez takie placówki jak Niemiecko‑Wietnamski Uniwersytet w Ho Chi Minh.

Wnioski

Wytyczne polityki wobec Indo-Pacyfiku wskazują na ewolucję podejścia RFN do Chin, które z partnera stają się w coraz większym stopniu jej konkurentem. Ewolucji tej sprzyja osłabienie wizerunku Chin w oczach niemieckiej opinii publicznej i możliwe wejście do rządu po wyborach w 2021 r. Zielonych, popierających przyjęcie bardziej konfrontacyjnego stanowiska w relacjach z ChRL. Niewykluczone, że takie podejście mogłoby zyskać poparcie  wśród członków CDU, której część sprzeciwia się uczestnictwu chińskich firm w budowie niemieckiej sieci 5G. Tempo zmiany będzie jednak spowalniane ze względu na znaczenie Chin dla niemieckiej gospodarki – wobec jej osłabienia związanego z pandemią COVID-19 RFN będzie powstrzymywać się przed podejmowaniem decyzji rozszerzających katalog sporów z ChRL. 

Warunki do zwiększenia aktywności RFN w Indo-Pacyfiku stwarza zwycięstwo Joe Bidena w amerykańskich wyborach prezydenckich. Licząc na poprawę relacji z USA, RFN będzie mocniej podkreślać gotowość do większego zaangażowania w inicjatywy dot. bezpieczeństwa regionu. Niemieckie wytyczne mogą stać się również decydującym impulsem i podstawą do wypracowania unijnej strategii wobec Indo‑Pacyfiku, wskazując, że należy odejść od koncentrowania się na kontaktach z ChRL i w większym stopniu zdywersyfikować relacje z regionie. Perspektywa rozszerzenia dostępu do rynków regionalnych oraz niekonfrontacyjny charakter dokumentu w stosunku do ChRL mogą przekonać państwa UE do niemieckiej wizji. Polska mogłaby wykorzystać format Trójkąta Weimarskiego do przedstawienia własnych propozycji dot. unijnej polityki wobec regionu.