Uwarunkowania

Proeksportowy charakter gospodarki Korei Płd. sprawia, że jednym z kluczowych celów jej polityki zagranicznej jest poszukiwanie nowych rynków zbytu. Od 2003 r. realizuje tę strategię, zawierając umowy o wolnym handlu (FTA), dzięki czemu zajmuje czołowe miejsce wśród państw mających najbardziej zliberalizowaną wymianę towarów i usług. Do stycznia br. Korea Płd. zawarła 17 obowiązujących umów o wolnym handlu, obejmujących 56 państw. Tym samym 73,6% jej eksportu i 65% importu odbywa się w ramach FTA. Przekłada się to na pozycję Korei Płd. w handlu międzynarodowym – w 2019 r. była siódmym największym eksporterem i dziewiątym największym importerem na świecie (wliczając Hongkong).

W ostatnich latach ujawniły się problemy wynikające z silnej zależności Korei Płd. od jej głównych partnerów handlowych, tj. Chin, USA i Japonii (zob. Wykres 1). Na południowokoreański handel i inwestycje negatywnie rzutowały m.in. chińska presja ekonomiczna po rozmieszczeniu na terytorium Korei Płd. amerykańskiego systemu THAAD w 2017 r., wojna celna USA–ChRL, protekcjonizm handlowy USA, spory handlowe z Japonią i skutki pandemii. Problemy te skłoniły Koreę Płd. do większej dywersyfikacji powiązań gospodarczych. Przejawem tego procesu jest rosnąca aktywność państwa na chłonnych i perspektywicznych rynkach ASEAN-u, które dla południowokoreańskich firm są także atrakcyjnym miejscem inwestycji, m.in. z powodu niższych kosztów pracy. Ponadto Korea Płd. zawarła wcześniej FTA z państwami Azji Płd.-Wsch. (z Singapurem w 2006 r., ASEAN-em w 2007 r. i Wietnamem w 2015 r.), co ułatwia funkcjonowanie biznesu.

Choć Korea Płd. zainicjowała dialog z ASEAN-em już w 1989 r., dopiero w ostatnich latach traktuje go jako jeden z głównych kierunków polityki zagranicznej. Wyrazem tego było ogłoszenie przez administrację prezydenta Moon Jae-ina w listopadzie 2017 r. Nowej Polityki Południowej (New Southern Policy, NSP). Strategia ta nadaje większe znaczenie Azji Płd.-Wsch. i Indiom w polityce zagranicznej Republiki Korei, tradycyjnie skoncentrowanej na Azji Płn.-Wsch. I stosunkach z ChRL, USA oraz Japonią. Korea Płd. deklaruje pogłębianie relacji z państwami ASEAN-u i Indiami na trzech płaszczyznach: współpracy gospodarczej, kontaktów międzyludzkich i bezpieczeństwa regionalnego. Najistotniejsze są cele gospodarcze związane z dywersyfikacją handlu i inwestycji, realizowaną przede wszystkim w Azji Płd.-Wsch. W listopadzie ub.r. podczas wirtualnego szczytu Korea Płd.–ASEAN Moon ogłosił inicjatywę „NSP Plus”, kładąc nacisk na pogłębianie więzi z Azją Płd.-Wsch., w tym współpracy medycznej będącej odpowiedzią na skutki pandemii.

Zaangażowanie gospodarcze

Poszukiwanie przez Koreę Płd. kolejnych rynków zbytu i rosnący potencjał gospodarczy państw Azji Płd.-Wsch. sprawiły, że w ciągu 30 lat partnerstwa Korei Płd. z ASEAN-em wymiana handlowa między nimi wzrosła niemal 20-krotnie: z 8 mld dol. w 1989 r. do 151 mld dol. w 2019 r. Szczególnie w ostatnich dwóch dekadach Korea Płd. odnotowała dynamiczny wzrost obrotów handlowych z ASEAN-em (zob. Wykres 2) i w 2019 r. jej eksport do państw organizacji wyniósł 95,1 mld dol., a import – 56,2 mld dol. Wraz ze wzrostem obrotów ASEAN zwiększył swój udział w eksporcie Korei Płd. – w 2019 r. wyniósł 17,5% – i umocnił się na pozycji drugiego (po Chinach) największego rynku zbytu dla towarów południowokoreańskich. Państwa Stowarzyszenia są też trzecim największym źródłem importu Korei Płd. (11,2% udziału w 2019 r.), po Chinach i USA. Kluczowa jest sięgająca lat 90. współpraca z Wietnamem, rozwijana m.in. dzięki otwarciu tego państwa na handel i inwestycje (reformy Đổi Mới) oraz bardzo dużej popularności tam południowokoreańskiej popkultury. Od 2017 r. Wietnam jest trzecim największym rynkiem eksportowym Korei Płd., odpowiedzialnym za 45,8% jej całej wymiany handlowej z ASEAN-em (zob. Tabela 1). Z powodu mniejszego potencjału gospodarczego w porównaniu z głównymi konkurentami – Chinami, USA, UE i Japonią – Korea Płd. jest zaledwie piątym największym partnerem handlowym Stowarzyszenia (zob. Wykres 4).

Wzrost eksportu do państw ASEAN-u jest powiązany z rosnącymi inwestycjami południowokoreańskich firm, które sprowadzają komponenty do swoich zakładów w Azji Płd.-Wsch. (zob. Tabela 2). W 2019 r. w ASEAN-ie działało 14 680 firm z Korei Płd., napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) wyniósł 9,5 mld. dol., a ich skumulowana wartość – 72 mld dol. W 2019 r. ASEAN był więc trzecim największym rynkiem dla południowokoreańskich BIZ po USA (14,8 mld dol.) i UE (13,6 mld dol.), ale przed ChRL (5,8 mld dol.). Największe znaczenie ma Wietnam (46,8% wartości wszystkich BIZ z Korei Płd. ulokowanych w ASEAN-ie w 2019 r.) i Singapur (31,7%, zob. Wykres 3). Inwestycje Korei Płd. w ASEAN-ie dotyczą przede wszystkim sektorów: produkcyjnego (39,3% wartości BIZ z 2019 r.), finansowego i ubezpieczeń (30,7%) oraz nieruchomości (6,2%). W celu wsparcia swojej obecności inwestycyjnej w regionie Korea Płd. wykorzystuje oficjalną pomoc rozwojową (ODA), której ok. 25% trafia do państw Azji Płd.-Wsch. W 2019 r. sześć państw ASEAN-u znalazło się wśród dziesięciu największych odbiorców południowokoreańskiej ODA. Udzielana pomoc wspiera badania i rozwój m.in. w zakresie cyfryzacji, edukacji i rozwoju smart cities, co poprawia też warunki inwestycyjne.

Korea Płd. zawiera ponadto kolejne FTA z państwami Azji Płd.-Wsch. Podpisane w listopadzie ub.r. Regionalne Kompleksowe Partnerstwo Gospodarcze (RCEP) stwarza możliwość zwiększenia jej eksportu – m.in. towarów przemysłu motoryzacyjnego i stalowego – na rynki ASEAN-u oraz sprzyja lokowaniu tam inwestycji. W grudniu 2020 r. Korea Płd. podpisała również umowę handlowo-inwestycyjną z Indonezją, negocjuje porozumienia z Malezją, Filipinami i Kambodżą oraz planuje aktualizację umowy z ASEAN-em.

Wnioski i perspektywy

Rosnące zaangażowanie gospodarcze w Azji Płd.-Wsch. jest kluczowym elementem dywersyfikacji handlu i inwestycji Korei Płd. Dywersyfikację relacji gospodarczych podejmują też inne państwa, np. Japonia, Tajwan i USA, a trend ten pogłębią skutki pandemii. Choć państwa ASEAN-u są coraz istotniejszymi rynkami zbytu dla Korei Płd., głównymi odbiorcami jej eksportu pozostają Chiny i USA, co świadczy o jej silnej zależności od dwóch głównych partnerów gospodarczych. Wiele południowokoreańskich koncernów utrzymuje fabryki w Chinach, aby mieć łatwiejszy dostęp do ich chłonnego rynku.

Południowokoreańskie zaangażowanie gospodarcze w ASEAN-ie jest nierównomierne i koncentruje się przede wszystkim na Wietnamie i Singapurze, państwach o najatrakcyjniejszym środowisku biznesowym. W obliczu konkurencji na tych rynkach, głównie ze strony Japonii i Chin, zadaniem Korei Płd. będzie zwiększenie udziału w regionalnych łańcuchach wartości przez rozbudowę bazy produkcyjnej w innych państwach. Można w tym kontekście wskazać m.in. Indonezję i Kambodżę, a także Indie, które jednak w krótkiej perspektywie będą mniej atrakcyjne inwestycyjnie dla Korei Płd., m.in. z uwagi na słabą infrastrukturę, bariery administracyjne czy zanieczyszczenie środowiska. Poza ASEAN-em Korea Płd. będzie poszukiwać też innych rynków zbytu, wykorzystując m.in. FTA. Obecnie negocjuje 14 porozumień, w tym z Mercosurem, Rosją oraz trójstronną umowę z Japonią i Chinami. Wykazuje też wstępne zainteresowanie przystąpieniem do umowy o kompleksowym i progresywnym partnerstwie transpacyficznym (CPTPP) jako uzupełnieniem RCEP. Tym samym Korea Płd. będzie starała się zachować równowagę między ChRL a USA, nie chcąc opowiadać się jednoznacznie po jednej stronie rywalizacji amerykańsko-chińskiej.

Firmy południowokoreańskie na rynkach państw ASEAN-u będą coraz większym konkurentem dla inwestorów i eksporterów z państw UE. Ponadto, dzięki inwestycjom w Azji Płd.-Wsch., Korea Płd. może zwiększyć konkurencyjność swoich produktów w UE, np. wykorzystując jej FTA z Wietnamem i Singapurem (np. wytwarzane w Wietnamie towary południowokoreańskich firm mogą na preferencyjnych warunkach trafiać na rynek unijny dzięki jego FTA z UE). Kwestie te będą brane pod uwagę przez UE podczas trwających negocjacji FTA z państwami ASEAN-u, np. Indonezją i Filipinami, które mogą przyspieszyć pod wpływem coraz silniejszej konkurencji, m.in. ze strony Korei Płd.

Mimo pandemii i rosnącego zaangażowania w innych regionach świata, Korea Płd. zwiększa inwestycje w UE. Dotyczy to zwłaszcza sektora elektromobilności (np. w Polsce i na Węgrzech) ze względu na dotychczasowe pozytywne doświadczenia inwestorów, istniejącą bazę poddostawców, wykwalifikowanych pracowników i ulgi inwestycyjne. Wykorzystując zainteresowanie Korei Płd. kontaktami gospodarczymi z partnerami europejskimi, UE może zachęcać ją do aktualizacji umowy o wolnym handlu, w tym uwzględnienia m.in. e-handlu i zielonych technologii. W interesie UE jest też przekonanie partnera do ratyfikacji podstawowych konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy i ochrony praw pracowniczych, do czego Korea Płd. zobowiązała się w FTA.