Jaki jest prawnomiędzynarodowy status Półwyspu Krymskiego?
Krym jest terytorium okupowanym. Oznacza to, że znajduje się pod faktyczną i efektywnie sprawowaną władzą mocarstwa okupacyjnego (Rosji). Okupacja nie zmienia przynależności państwowej terytorium i nie wpływa na jego status prawny. Jest on regulowany przez odpowiednie postanowienia Regulaminu haskiego z 1907 r. – „Władza wojskowa na terytorium państwa nieprzyjacielskiego” oraz IV Konwencji genewskiej z 1949 r. – „Terytoria okupowane”. Ze względu na rażące naruszenie przez Federację Rosyjską zobowiązań prawnych o podstawowym znaczeniu dla całej wspólnoty międzynarodowej istnieje prawny obowiązek nieuznawania sytuacji powstałej w wyniku aneksji. Znalazło to odbicie w przyjętej większością głosów w marcu 2014 r. rezolucji 68/262 Zgromadzenia Ogólnego (ZO) ONZ w sprawie integralności terytorialnej Ukrainy.
Czym są nieformalne spotkania członków Rady Bezpieczeństwa ONZ?
Charakter spotkań w pełni oddaje ich nazwa. Nie zostały one prawnie uregulowane ani w Karcie NZ, ani w regulaminie wewnętrznym RB (provisional rules of procedure). Odbywają się na zasadzie ustalonej praktyki i konsensusu pomiędzy członkami RB. Są z reguły zamknięte, co umożliwia poufną i szczerą wymianę opinii. Spotkania w formule „Arria” (od nazwiska pomysłodawcy) nie stanowią zebrań RB, ale mogą być zwołane z inicjatywy jej członków. Odbywają się poza pokojem konsultacyjnym Rady. Powinni zostać na nie zaproszeni wszyscy jej członkowie. Zaproszenia są wysyłane przez organizujące przedstawicielstwo i nie ogłasza się ich w dzienniku urzędowym ONZ. Ze względu na wagę problemu na spotkanie w sprawie okupacji Krymu zaproszono wszystkich członków ONZ (jako obserwatorów) oraz otwarto je dla dziennikarzy.
Jakie możliwości działania w sprawie Krymu ma Rada Bezpieczeństwa?
Rada Bezpieczeństwa ponosi główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Powinna działać we wspólnym imieniu wszystkich członków ONZ. W przypadku Krymu RB nie ma możliwości wypełnienia tego mandatu. Wynika to z faktu, iż rażącego naruszenia prawa międzynarodowego dopuściło się państwo będące stałym członkiem Rady, mające prawo weta i mogące zablokować prace RB. Powoduje to konieczność sięgnięcia przez innych członków RB do środków i spotkań nieformalnych, które mogą być przeprowadzone mimo oporu ze strony stałego członka RB, lub odwołania się do ZO, gdzie decyzje podejmuje większość (nie mają one jednak mocy wiążącej). Przykład spotkania współorganizowanego przez Polskę pokazuje, że ta forma kontaktu odgrywa dużą rolę – zwiększa koszty (także wizerunkowe), jakie ponosi państwo nieprzestrzegające prawa międzynarodowego.
Jakie są perspektywy misji pokojowej ONZ na Ukrainie?
Zarówno Rosja, jak i Ukraina we wrześniu 2017 r. zgłosiły swoje propozycje dotyczące wprowadzenia sił pokojowych do Donbasu. Rosja widzi możliwość dyslokacji sił pokojowych wzdłuż tzw. linii rozgraniczenia, rozdzielającej tereny obwodu donieckiego i ługańskiego od reszty terytorium Ukrainy. W kwestii Krymu prezentuje nieprzejednane stanowisko – uważa półwysep za swoje terytorium. Obecność sił pokojowych w Donbasie mogłaby jednak ograniczyć działania zbrojne i liczbę ofiar, dlatego ta tematyka będzie powracać w dyskusji RB. Aby przyniosło to skutek, konieczne będą konsensus stałych członków RB oraz zgoda Ukrainy. Podjęcie w otwartym spotkaniu kwestii statusu prawnomiędzynarodowego Krymu jako terytorium okupowanego pozwala na publiczne przypomnienie, że katalog spraw spornych z Ukrainą jest szerszy.
