Przebieg kampanii i wynik wyborów

Poprzednie wybory dwukrotnie wygrała Fine Gael (FG), formując rząd koalicyjny z Partią Pracy (2011–2016) i następnie rządy mniejszościowe (2016–2020). Gabinet Varadkara funkcjonował od czerwca 2017 r. dzięki wsparciu w kluczowych głosowaniach parlamentarnych ze strony Fianna Fáil (FF), w zamian za jej wpływ na najważniejsze decyzje („wielka koalicja parlamentarna”).

Podczas ostatniej kampanii obie partie centroprawicy proponowały zbliżone programy. Zakładały one podnoszenie jakości życia obywateli poprzez aktywizację gospodarki (zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw) i ożywienie budownictwa mieszkaniowego metodami rynkowymi czy realizację interesów Irlandii w zakresie brexitu i polityki klimatycznej dzięki aktywności na forum UE. SF kładła z kolei nacisk na zwiększenie wydatków publicznych, zwłaszcza na edukację, służbę zdrowia, mieszkalnictwo i rozszerzenie świadczeń społecznych. Jednocześnie podkreślała potrzebę działań na rzecz zjednoczenia wyspy w obliczu brexitu i stulecia jej podziału na mocy irlandzko-brytyjskiego porozumienia pokojowego z 1920 r. Postulaty społeczno-gospodarcze mniejszych ugrupowań lewicy były zbliżone do SF, choć Zielonych wyróżniało proponowane tempo redukcji emisji CO₂.

SF zdobyła 24,5% głosów i 37 mandatów w 160-osobowej izbie (wzrost o 10,7 pkt proc. / 15 mandatów); FF – odpowiednio 22,2/37 (spadek o odpowiednio 2,1/7), zaś FG – 20,9/35 (spadek o 4,7/12). Mniejsze ugrupowania centrowo-lewicowe: Zieloni, Partia Pracy i Socjaldemokraci zdobyły odpowiednio 12, 6 i 6 mandatów (7,1%, 4,4% i 2,9% głosów).

Bezprecedensowe zwycięstwo SF wynikało z uznania tej partii przez wielu wyborców za przeciwwagę dla obu ugrupowań centroprawicy, traktowanych w wyniku współpracy z lat 2016–2020 jako jeden układ władzy. Z powodu zaskoczenia otrzymanym poparciem i ograniczenia liczby swoich kandydatów SF nie obsadziła 11 mandatów. Lutowe wybory po raz pierwszy nie przyniosły zwycięstwa żadnemu z dominujących dotąd ugrupowań centroprawicy oraz uniemożliwiły im stworzenie „wielkiej koalicji”. Z uwagi na podział mandatów nowy rząd musi zatem oprzeć się na wielopartyjnej koalicji, do której stworzenia aspirowało początkowo każde z trzech największych ugrupowań. Rozwój pandemii umożliwił jednak partiom FG i FF przejęcie inicjatywy.

Wpływ pandemii

Pierwsze zakażenie SARS-CoV-2 w Irlandii odnotowano 28 lutego. Liczba zakażeń systematycznie wzrastała do 8 czerwca, kiedy przekroczyła poziom 25 tys. (ok. 1,7 tys. zgonów). Głównymi ośrodkami epidemii są metropolie Dublina i Corku. Liczona zgodnie z wytycznymi WHO śmiertelność utrzymywała się w Republice do połowy kwietnia na poziomie 4%, aby następnie wzrosnąć do 6,5% (m.in. infekcje w domach seniora). Od końca maja dynamika zachorowań spada.

Ponadpartyjne porozumienie umożliwiło przyjęcie 20 marca ustawy o nadzwyczajnych uprawnieniach dla rządu. W oparciu o nią nakazano od 27 marca pozostawanie w domach, zakazano zgromadzeń publicznych, ograniczono handel, rekomendowano pracę zdalną, zmobilizowano wojsko i straż wybrzeża, tworzono improwizowane placówki medyczne, a także uruchamiano kolejne części gospodarczego programu osłonowego (m.in. ustanowienie nowych zasiłków dla bezrobotnych, rozszerzenie pomocy socjalnej, programu odroczeń i zawieszeń spłat oraz nowych linii kredytowych). W efekcie ograniczony został wskaźnik śmiertelności epidemii (wciąż dwukrotnie niższy niż brytyjski). Wprowadzenie ograniczeń i działania antykryzysowe zaakceptowało 85–90% społeczeństwa. Znoszenie ograniczeń epidemicznych obejmuje pięć faz w okresie od połowy maja do sierpnia br.

Formowanie rządu

Od kwietnia znacznie przyspieszyły negocjacje FG i FF prowadzące do powstania „poszerzonej wielkiej koalicji”. Na ich strategie wpłynęły badania poparcia społecznego z kwietnia–maja uprawdopodabniające utratę dotychczasowej pozycji przez Fianna Fáil w przypadku rozpisania przyspieszonych wyborów: FG wysunęła się w nich na pierwsze miejsce (poparcie 33–36%), SF nadal się wzmacniała (27–28%) zaś FF słabła (16–18%). Wzrost notowań FG wynika w znacznej mierze z wysokiej oceny przywództwa Varadkara i jego kwalifikacji (z zawodu jest on lekarzem). Na postawę FF wpłynęła też jej decyzja o poparciu ustawy z 20 marca, prowadząca do faktycznej współodpowiedzialności za działania rządu i obniżająca polityczny koszt zawarcia koalicji. Zdolność SF do formowania rządu osłabił zaś utrwalony wizerunek partii antysystemowej, z którą ugrupowania umiarkowane nie powinny współpracować.

14 maja ogłoszone zostało wstępne porozumienie programowe centroprawicy, umożliwiające otwarcie równoległych rozmów FG i FF z każdą z mniejszych partii centrolewicy. Z uwagi na arytmetykę parlamentarną rozmowy koncentrują się na współpracy z Zielonymi. Zawarcie umowy koalicyjnej przewidywane jest na koniec czerwca. Możliwe jest jednak też powstanie rządu mniejszościowego FG i FF z parlamentarnym wsparciem centrolewicy. W obu tych wariantach rolę głównej partii opozycyjnej przyjmie SF – wraz z związanym z tym wpływem na debatę polityczną.

Wyzwania przed nową koalicją

Rywalizacja wewnątrz centroprawicy wynikała z historycznego sporu o porozumienie z 1920 r. kończące wojnę o niepodległość (FG akceptowała pokój za cenę podziału wyspy a FF – odrzucała), przy upodobnieniu ich programów społeczno-ekonomicznych. Wzrastająca rola SF i partii centrolewicowych wskazuje jednak na zmianę preferencji wielu wyborców odnośnie do roli państwa w gospodarce i usługach społecznych.

Obecną debatę polityczną kształtują różnice w podejściu do wyzwań wewnętrznych i zewnętrznych stojących przed Republiką. Do pierwszych należą zwłaszcza: strategia wyjścia z epidemii i spowodowanego nią kryzysu gospodarczego, rozwiązanie kryzysu mieszkalnictwa (inwestycje publiczne czy komercyjne), wdrażanie polityki klimatycznej (zmiana modelu rolnictwa) oraz rozbudowa publicznej służby zdrowia, systemu zabezpieczeń społecznych i pracowniczych. Wyzwaniom tym będzie trzeba stawić czoła pomimo szybko rosnącego deficytu budżetowego (obecnie 7%).

Wśród wyzwań zewnętrznych najważniejsze są budowa pobrexitowej granicy lądowej i morskiej na wyspie Irlandii oraz negocjacje unijno-brytyjskie na temat docelowych relacji, które są kluczowe dla tranzytu między Republiką a kontynentalną UE i wymiany ze Zjednoczonym Królestwem (12% eksportu, 25% importu). Kluczowa jest też dyskusja w UE nt. harmonizacji podatkowej i rynku cyfrowego. W obliczu pandemii rząd Irlandii popiera działania solidarnościowe i koordynacyjne w ramach Unii, w tym program pomocy finansowej dla najbardziej dotkniętych państw UE, ale sprzeciwia się m.in. ustanowieniu unijnego podatku cyfrowego w tym celu (ze względu na wysoki udział w PKB Irlandii korporacji transnarodowych).

Wnioski i prognozy

Choć scenariusz „poszerzonej wielkiej koalicji” umożliwi centroprawicy utrzymanie władzy, stanie się to po raz pierwszy w historii Irlandii w ramach realnej konkurencji z partiami lewicowymi. Powszechna interpretacja wyniku wyborów jako odrzucenia przez społeczeństwo polityki oszczędności (austerity) po kryzysie z lat 2008–2011 nabrała w obliczu pandemii nowego znaczenia. Jednak poziom zadłużenia Irlandii już w ub.r. wyniósł ok. 60% PKB, prognozowany deficyt budżetowy na koniec br. ma wzrosnąć do 30 mld euro (10%), zaś poziom wzrostu gospodarczego – spaść do -7,5%.  Wskaźniki te może dodatkowo pogorszyć brak umowy unijno-brytyjskiej. Na przyspieszenie ich poprawy może z kolei wpłynąć powstający unijny program pomocowy. Niemniej nowy rząd Republiki musi się liczyć ze sporem z Komisją Europejską na tle dyscypliny budżetowej nawet w warunkach faktycznego jej złagodzenia w strefie euro. Plany zbliżającej się prezydencji niemieckiej dotyczące rynku cyfrowego zmuszą nowy rząd do obrony dotychczasowego irlandzkiego modelu wzrostu przy jednoczesnym zabieganiu o jedność UE w konfrontacji z Wielką Brytanią. Na rozmowy unijno-brytyjskie wpłynie też program SF: w grudniu i lutym uzyskała ona świeże mandaty po obu stronach granicy, aby naciskać na organizację referendum zjednoczeniowych w Republice i Irlandii Płn. przed końcem obecnego cyklu wyborczego.