Pierwsze trzy miesiące sprawowania prezydencji przez Polskę pozwoliły osiągnąć postęp w zakresie wzmacniania potencjału obronnego Unii Europejskiej i źródeł jego finansowania. Był on jednak możliwy dzięki obecnej już w Unii woli politycznej do wzięcia większej odpowiedzialności za swoje bezpieczeństwo.

Zaakceptowanie przez państwa UE większości elementów programu „ReArm Europe”, przedstawionego przez Komisję Europejską (KE) – 150 mld euro w formie pożyczek spłacanych przez kraje członkowskie i 650 mld euro w postaci wydatków krajowych możliwych dzięki uelastycznieniu reguł fiskalnych – wpisuje się w cele prezydencji dotyczące zwiększenia finansowania obronności przez Unię. Sukcesem jest uznanie za wspólny interes polskich starań o wzmocnienie wschodniej granicy poprzez budowę „Tarczy Wschód”. Została ona wpisana do przygotowanej przez KE białej księgi ws. obronności UE oraz podjęto wstępne decyzje związane z jej współfinansowaniem przez Unię. Do korzystnego bilansu prezydencji Polski należy także dodać przyjęcie 16. pakietu sankcji wobec Rosji oraz przedłużenie już funkcjonujących o kolejne sześć miesięcy. Wyzwaniem pozostaje otwarcie pierwszego klastra (czyli kilku rozdziałów tematycznych) w ramach negocjacji akcesyjnych z Ukrainą, blokowanego przez Węgry. Problematyczne będzie także poprawienie relacji transatlantyckich, w tym handlowych, które pogorszyły się od czasu inauguracji drugiej kadencji prezydenta Donalda Trumpa.

Komisja Europejska przedstawiła unijne strategie dotyczące gotowości oraz bezpieczeństwa wewnętrznego (ProtectEU), które mają wzmocnić zdolności Unii Europejskiej w zakresie zarządzania kryzysowego i przeciwdziałania zagrożeniom hybrydowym. Dokumenty uzupełniają przyjętą niedawno białą księgę w sprawie obronności UE.

Oba dokumenty są odpowiedzią na pogarszające się uwarunkowania bezpieczeństwa w Europie związane m.in. z konfliktami w sąsiedztwie UE, zagrożeniami hybrydowymi, klęskami żywiołowymi czy zmianami klimatycznymi. Pierwszy określa działania, które państwa członkowskie i instytucje Unii powinny podjąć w obszarze zarządzania kryzysowego, zapewniania świadomości sytuacyjnej, współpracy cywilno-wojskowej i publiczno-prywatnej, a także współdziałania z NATO. Drugi przewiduje wzmocnienie architektury instytucjonalno-prawnej unijnego systemu przeciwdziałania zagrożeniom bezpieczeństwa wewnętrznego. Kompleksowość strategii świadczy o ambicji UE w dążeniu do wypracowania zintegrowanego podejścia opartego na angażowaniu zarówno instytucji unijnych, administracji państw członkowskich, jak i społeczeństw do przeciwstawiania się szerokiemu spektrum zagrożeń. Osiągnięcie zakładanych celów będzie jednak zależeć od determinacji państw członkowskich, których ocena sytuacji bezpieczeństwa różni się w zależności od położenia geograficznego. Może to prowadzić do rozbieżności w ocenie zagrożeń i w ustalaniu priorytetów, a w konsekwencji – do opóźnień w osiągnięciu zakładanych rezultatów.

Rada Unii Europejskiej przyjęła konkluzje na temat polityki spójności po 2027 r. Odzwierciedlają one dążenie do pogodzenia jej głównego celu – redukowania różnic rozwojowych wewnątrz UE – z nowymi priorytetami, takimi jak wzmacnianie konkurencyjności Wspólnoty i jej odporności na różnego rodzaju zagrożenia.

W kontekście coraz silniejszych napięć w polityce międzynarodowej i rosnących ambicji państw członkowskich w zakresie wspólnych przedsięwzięć w UE trwa debata o sposobach najbardziej efektywnego wykorzystania funduszy wspólnotowych. KE zapowiedziała modernizację polityki spójności m.in. przez silniejsze powiązanie wypłat z realizacją konkretnych reform i celów uzgadnianych między Komisją a państwami członkowskimi. Rada poparła ten zamiar, choć jednocześnie podkreśliła, że władze regionalne powinny zachować duży wpływ na planowanie i wdrażanie polityki spójności. Jest prawdopodobne, że reformy polityki spójności będą również zmierzać w kierunku umożliwienia wykorzystania środków finansowych na zadania, które zyskały na znaczeniu w ostatnich latach, takie jak rozwój nowoczesnych technologii, wsparcie kluczowych sektorów przemysłu czy rozbudowa infrastruktury związanej z obronnością. Rada podkreśliła, że spójność i konkurencyjność są powiązane, ale państwa będące największymi beneficjentami polityki spójności obawiają się, że wzrost znaczenia tej drugiej może oznaczać odpływ środków w kierunku regionów bardziej rozwiniętych.

W UE intensyfikuje się debata na temat reformy systemu opłat za emisję CO₂ (ETS), chociaż formalny przegląd regulacji przewidziany jest dopiero na 2026 r. Do grona zwolenników zreformowania systemu dołączyła Francja, która zaproponowała ustanowienie „korytarza cenowego” w celu ograniczenia niestabilnych cen kosztów emisji.

Celem proponowanych zmian jest ograniczenie ryzyka gwałtownych wzrostów cen uprawnień do emisji, które obecnie są czterokrotnie wyższe niż w 2020 r. (ze szczytem w okresie styczeń 2022 – wrzesień 2023 r.), co silnie dotknęło m.in. przemysł energochłonny w państwach członkowskich (por. wykres). Wśród proponowanych rozwiązań jest wprowadzenie „korytarza cenowego” określającego minimalny i maksymalny poziom cen uprawnień lub reforma rezerwy stabilności rynkowej. Poszczególne państwa członkowskie (m.in. Czechy i Estonia) coraz wyraźniej podnoszą kwestię rosnącego ryzyka społecznego i politycznego związanego z wejściem w życie od 2027 r. systemu ETS 2, który obciąży opłatami za emisje pozostałe sektory, tj. transport drogowy i ciepłownictwo komunalne, co uderzy w dochody obywateli. Dyskusje nad reformą systemów ETS i ETS 2 mogą odegrać kluczową rolę w kształtowaniu polityki klimatycznej UE. Chociaż przedstawiane propozycje zmian odzwierciedlają unijne ambicje klimatyczne, jednocześnie kładą większy nacisk na akceptację społeczną i polityczną wprowadzanych rozwiązań oraz mają na celu poprawę konkurencyjności gospodarki UE.

Opracowanie własne na podstawie danych z KOBiZE i z giełd EEX

Od początku kwietnia obywatele UE zostali objęci brytyjskim systemem cyfrowych zezwoleń wymaganych od podróżnych niepotrzebujących wiz (ETA). Stanowi on odpowiednik unijnego systemu wjazdu/wyjazdu (EES), który ma być stosowany od października.

Oba systemy mają gromadzić dane biometryczne i daty wjazdu/wyjazdu podróżnych z państw trzecich na teren, odpowiednio, Strefy Schengen i brytyjsko-irlandzkiego Wspólnego Obszaru Podróżowania. Nowymi zasadami szczególnie zostaną jednak dotknięte przepływy unijno-brytyjskie z powodu ich intensywności (kilkadziesiąt milionów przekroczeń granicy rocznie). Przepływy towarowe – kluczowe dla wymiany handlowej odbudowanej po brexicie i pandemii COVID-19 (por. wykres) – obie strony uregulowały odmiennie. Od stycznia 2021 r. UE stosuje wobec brytyjskiego eksportu (z wyjątkami dla Irlandii Płn.) kontrole i inspekcje w pełnym zakresie. Tymczasem Wielka Brytania stosuje wobec importu z UE procedury uproszczone, preferując kontrole sieci dystrybucyjnych. Niemniej na 2025 r. zaplanowano wprowadzenie – kilkukrotnie odraczanych – pełnych kontroli sanitarnych i fitosanitarnych dla towarów importowanych z UE wraz z nową opłatą za korzystanie z przeprawy w Dover (koncentrującej 80–90% przepływów). W konsekwencji systematycznie odtwarzana jest „pełna” unijno-brytyjska granica zewnętrzna. ETS i EES odzwierciedlają też potrzebę stworzenia znacznie precyzyjniejszych baz danych koniecznych dla skuteczniejszego zwalczania nielegalnej imigracji, zwłaszcza samowolnego przedłużania pobytów.

Opracowanie własne na podstawie danych ONS i House of Commons Library