PISM
Redaktor tomu: Sławomir Dębski
Warszawa 2019
ISBN: 978-83-66091-35-1
Liczba stron: LXXVI + 1020
Kolejny (dwudziesty szósty) tom serii wydawniczej Polskie Dokumenty Dyplomatyczne zawiera 430 dokumentów ilustrujących działania polskich polityków i dyplomatów w okresie od czerwca do grudnia 1919 r.
W dokumentowanym okresie władze polskie zmuszone były do prowadzenia intensywnych działań politycznych, dyplomatycznych, wojskowych i administracyjnych, które dotyczyły w zasadzie wszystkich sfer aktywności odradzającego się państwa.
Wejście w decydującą fazę obrad paryskiej konferencji pokojowej i podpisanie traktatu wersalskiego (oraz tzw. traktatu mniejszościowego) zaowocowały zarówno koniecznością ratyfikacji przyjętych postanowień przez Sejm Ustawodawczy, jak i podjęciem dalszych negocjacji w związku z potrzebą wdrożenia postanowień traktatowych. W efekcie wiele uwagi w tomie poświęcono stosunkom polsko-niemieckim i kwestii I powstania śląskiego. Ciekawe uzupełnienie stanowią archiwalia dotyczące sytuacji w Gdańsku, który miał zyskać status Wolnego Miasta.
Równie wiele dokumentów dotyczy spraw rosyjskich. Ukazują one trwającą wojnę polsko-bolszewicką oraz negocjacje prowadzone z przedstawicielami władz bolszewickich, a także działalność polskich misji wysyłanych do generała Antona Denikina.
Znaczna część publikowanych materiałów ilustruje stosunki polsko-czechosłowackie i spór o przynależność Śląska Cieszyńskiego, Spisza i Orawy. W tomie bogato udokumentowano także prowadzony od listopada 1918 r. konflikt o Galicję Wschodnią.
W drugiej połowie 1919 r. Polska prowadziła także intensywną – szeroko ukazaną w tomie – akcję dyplomatyczną i wojskową w krajach bałtyckich, której najjaskrawszym przejawem było doprowadzenie do wybuchu tzw. powstania sejneńskiego.
Wiele zamieszczonych archiwaliów dotyczy spraw humanitarnych i pomocy udzielanej polskim jeńcom i uchodźcom, przebywającym na terenie różnych krajów. Prezentowane dokumenty ukazują także proces odradzania się polskiej służby dyplomatyczno-konsularnej, nawiązywania stosunków z poszczególnymi państwami i ustanawiania kolejnych placówek zagranicznych.
Podstawę źródłową tomu stanowią przede wszystkim materiały przechowywane w Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Ciekawe uzupełnienie stanowią dokumenty pochodzące z Centralnego Archiwum Wojskowego, Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie i Archiwum Państwowego w Gdańsku. Publikacja zawiera także archiwalia dostępne w Dziale Rękopisów Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. W tomie znalazły się również materiały publikowane w 1919 r. w „Monitorze Polskim”, jak też stenogramy posiedzeń Sejmu Ustawodawczego.
Tom zawiera również indeks osobowy i rozbudowany indeks rzeczowy, we wstępie i aneksie zawarto szczegółowe informacje o strukturze i funkcjonowaniu MSZ.
