W ostatniej z cyklu publikacji Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych na temat stosunków polsko-niemieckich autorzy zajęli się analizą aktualnego stanu tych stosunków pod kątem z jednej strony trudnej przeszłości, z drugiej – sukcesów w procesie porozumienia i pojednania, które zostało oparte na trwałych podstawach prawnomiędzynarodowych.
Spis treści:
Część I - Studia
Adam Daniel Rotfeld
Niemcy–Polska–Rosja (Refleksje o przeszłości, współczesności i przyszłości) (s. 19)
Wprowadzenie
1. Geneza sprawy niemieckiej
2. Okres odprężenia
3. Kontekst europejski
4. Transformacja
5. Zmiana postaw politycznych
6. Między Rosją a Niemcami
7. Perspektywy
Uwagi końcowe
Władysław Czapliński
Polskie pozycje prawne wobec Niemiec popoczdamskich w świetle prawa międzynarodowego. Agresja–terytorium–obywatelstwo (s.37)
Wprowadzenie
1. Odpowiedzialność Niemiec jako agresora za bezprawne wszczęcie i prowadzenie wojny
1.1. Legalność wszczęcia i prowadzenia wojny według prawa międzynarodowego obowiązującego w 1939 r.
1.2. Zasady odpowiedzialności międzynarodowej
1.3. Reparacje wojenne po II wojnie światowej
1.3.1. Nowa koncepcja reparacji wojennych w odniesieniu do Niemiec
1.3.2. Niemieckie reparacje wojenne na rzecz zwycięskich mocarstw
2. Polskie pozycje prawne w sprawach terytorialnych
2.1. Niemieckie pozycje prawne. Wykładnia doktrynalna
2.2. Polskie pozycje prawne. Wykładnia doktrynalna
2.3. Dalsze umowy z Niemcami potwierdzające uznanie granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej
3. Problem obywatelstwa w stosunkach polsko-niemieckich
3.1. Regulacja prawna obywatelstwa niemieckiego
3.2. Obywatelstwo NRD
3.3. Reforma prawa o obywatelstwie w RFN
3.4. Ocena zgodności prawa o obywatelstwie RFN z powszechnym prawem międzynarodowym, a także ze zobowiązaniami międzynarodowymi RFN. Polskie pozycje prawne
3.5. Konkluzja końcowa odnośnie do problematyki obywatelstwa
Witold M. Góralski
Polska racja stanu a odprężenie w Europie. Normalizacja stosunków między Polską a RFN w latach 1970–1977 (s. 77)
Wprowadzenie
1. Geneza odprężeniowej regulacji stosunków europejskich
2. Polska racja stanu a negocjacje w sprawie układu normalizacyjnego z RFN
2.1. Zbliżenie. Założenia socjaldemokratycznej polityki wschodniej
2.2. Mandat negocjacyjny. Przesłanki polityczne i prawne polskiego stanowiska
2.3. Polska koncepcja układu normalizacyjnego
3. Zawarcie układu z 7 grudnia 1970 r. Kompromis czy porażka?
4. Konfrontacja dwóch racji stanu na tle układu normalizacyjnego z 1970 r.
4.1. Pozycje prawne RFN po zawarciu układu z 1970 r.
4.2. Polskie pozycje prawne dotyczące granicy i byłych obszarów wschodnich Rzeszy Niemieckiej w świetle umowy poczdamskiej
4.3. Wzmocnienie polskich pozycji prawnych po zawarciu układu z 1970 r.
5. Dorobek procesu normalizacji w okresie odprężenia i współpracy między PRL a RFN
5.1. Spór o program regulacji stosunków wzajemnych
5.2. Efekty i słabości normalizacji w stosunkach PRL–RFN w latach 1972–1977
6. Polska racja stanu a proces normalizacji stosunków między PRL a RFN w warunkach odprężenia i współpracy
Jan Barcz
Podstawy prawne stosunków Polski ze zjednoczonymi Niemcami (s. 113)
Uwagi wstępne
1. W przededniu zjednoczenia Niemiec
1.1. Sprecyzowanie problemu
1.2. Problem praw i odpowiedzialności czterech mocarstw wobec Berlina i Niemiec jako całości
1.3. Zagadnienie podmiotowości prawnomiędzynarodowej państwa niemieckiego
1.4. Stanowisko prawne RFN wobec granicy polsko-niemieckiej
1.5. Odzwierciedlenie w prawie wewnętrznym RFN jej ówczesnego stanowiska w sprawie statusu granicy polsko-niemieckiej
1.6. Wnioski wynikające z procesu jednoczenia się Niemiec
2. Traktat „2+4” a status prawny granicy Polski ze zjednoczonymi Niemcami
2.1. Postanowienia traktatu dotyczące granicy polsko-niemieckiej
2.2. Położenie kresu tzw. zastrzeżeniu związanemu z traktatem pokoju
3. Znaczenie traktatu o potwierdzeniu istniejącej granicy polsko-niemieckiej
4. Skuteczność postanowień w sprawie granicy w niemieckim prawie wewnętrznym
5. Konkretyzacja podstaw prawnych stosunków Polski ze zjednoczonymi Niemcami – „duży” traktat bilateralny
5.1. Uwarunkowania
5.2. Zasadnicze postanowienia
5.3. Problem ochrony mniejszości narodowych
5.4. Problem świadczeń dla byłych robotników przymusowych
5.5. Problem przywłaszczeń dokonanych przez Polskę na Ziemiach Zachodnich i Północnych
Podsumowanie
Anna Wolff-Powęska
Polska racja stanu w procesie normalizacji stosunków z Niemcami warunkach wolności i demokracji (s.159)
Wprowadzenie
1. Przesłanki i klimat ideowy przełomu w relacjach z Niemcami
1.1. Geneza ideowego przełomu w relacjach z Niemcami
1.2. Znaczenie soborowej inspiracji dla polsko-niemieckiego pojednania
2. Racja porozumienia i pojednania. Lata 1990–1998
2.1. Polsko-niemieckie zbliżenie
2.2. Tworzenie podstaw polsko-niemieckiego porozumienia
2.3. Polsko-niemieckie pojednanie przesłanką porozumienia
2.4. Europeizacja polskiej drogi do porozumienia z Niemcami
2.5. Pierwsze zakłócenia w polsko-niemieckim dialogu porozumienia i pojednania
2.6. Odrodzenie antyniemieckiej opozycji
3. Polska polityka bliskiego dystansu w latach 1998–2004
3.1. Nowe aspekty polsko-niemieckiego dialogu politycznego
3.2. Ofensywa antyniemieckiej opozycji
3.3. Narastanie sprzeczności politycznych w stosunkach z Niemcami
3.4. Pamięć i historia jako źródło nieporozumień i konfliktów
4. Konflikt odmiennych interesów
4.1. Negacja polityki porozumienia, współpracy i partnerstwa w stosunkach z Niemcami
4.2. Poszukiwania nowej racji stanu na rozdrożu
5. Refleksja nad polską racją stanu wobec Niemiec
Bogdan Koszel
Stosunki Polska–Niemcy a bezpieczeństwo europejskie (s. 211)
1. Wprowadzenie do polsko-niemieckiego konfliktu w sferze bezpieczeństwa europejskiego
2. Determinanta bezpieczeństwa europejskiego w relacjach PRL–RFN
2.1. Instytucjonalizacja podziału Niemiec a bezpieczeństwo europejskie
2.2. RFN wobec polskich inicjatyw obniżenia napięcia w Europie Środkowej
2.3. RFN wobec odprężenia w stosunkach europejskich
2.4. Radziecki demontaż polityki odprężeniowej a relacje między Warszawą a Bonn
2.5. RFN wobec planu Jaruzelskiego
3. Rola RFN w procesie akcesji Polski do NATO
3.1. Niemiecki sceptycyzm wobec poszerzenia NATO na Wschód
3.2. Partnerstwo dla Pokoju a Rosja
3.3. Niemieckie dyskusje polityczne wokół rozszerzenia NATO
3.4. Problem rozszerzenia NATO a rosyjskie interesy w Europie
3.5. Przełom w procesie rozszerzania NATO na Wschód
3.6. Epilog rozszerzania NATO w wydaniu niemieckim
4. Interesy narodowe Polski i RFN a europeizacja Rosji
4.1. Między polityką a gospodarką. Nowy wymiar relacji niemiecko-rosyjskich
4.2. Stosunki Polska–RFN–Rosja pod rządami partii konserwatywnych
4.3. Polityka wschodnia RFN a niemiecka prezydencja w UE
4.4. Polsko-rosyjskie dylematy w unijnych ramach
5. Czynnik rosyjski a bezpieczeństwo europejskie
Jan Truszczyński
Polska–Niemcy a integracja europejska (s. 265)
Wprowadzenie
1. Geneza polskiej drogi do integracji europejskiej
1.1. Polskie oczekiwania wobec RFN
1.2. RFN wobec układu stowarzyszeniowego Polski z WE
1.3. RFN a polskie aspiracje akcesyjne
2. RFN jako adwokat Polski w staraniach o przyjęcie do Unii Europejskiej. Wyobrażenia a rzeczywistość
3. RFN wobec procesu akcesyjnego państw Europy Środkowej i Wschodniej. Tożsamość celów a odmienność interesów
4. Rokowania akcesyjne a polsko-niemiecka wspólnota interesów
4.1. Problem swobodnego przepływu pracowników
4.2. Problemy Wspólnej Polityki Rolnej
4.3. Problemy budżetowe
4.4. Problemy nabywania w Polsce ziemi przez cudzoziemców
5. Bilans procesu akcesyjnego
6. Polsko-niemiecka wspólnota interesów w procesie przygotowania europejskiego traktatu konstytucyjnego
7. Napięcia w sferze implementacji polsko-niemieckiej
wspólnoty interesów
8. Polsko-niemiecka wspólnota interesów a Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE
8.1. Problem stosunków z Rosją
8.2. Problem stosunków z Ukrainą i innymi państwami WNP
9. Kontrowersje wokół unijnej składki
Uwagi końcowe
Witold M. Góralski
Polsko-niemiecka wspólnota interesów. Geneza, dokonania, zagrożenia (s. 303)
Wprowadzenie
1. Bońska polityka modus vivendi a stosunki z PRL
2. Budowanie podstaw normalności w stosunkach polsko-niemieckich
3. Geneza polsko-niemieckiej wspólnoty interesów
3.1. Polska opcja zachodnia a stosunki z RFN
3.2. Spór o uznanie granicy na Odrze i Nysie w procesie „2+4”
3.3. Programowa koncepcja polsko-niemieckiej wspólnoty interesów
4. Droga Polski przez Niemcy do Europy
4.1. Polska–Niemcy–NATO
4.2. Polska–Niemcy–Unia Europejska
5. Znaczenie polsko-niemieckiego pojednania dla stosunków między RP a RFN
5.1. Źródła polsko-niemieckiego pojednania
5.2. Polsko-niemieckie pojednanie jako wartość polityczna
5.3. System wartości polsko-niemieckiego pojednania
5.4. Prawnomiędzynarodowy zapis polsko-niemieckiego pojednania
6. Polsko-niemieckie pojednanie a wspólnota interesów
7. Konflikty i zagrożenia w stosunkach polsko-niemieckich po 2004 r.
7.1. Spór o reparacje i odszkodowania
7.2. Źródła zagrożeń w stosunkach polsko-niemieckich
Konkluzje (s. 344)
Część II - Dokumenty
Remigiusz A. Henczel
Wstęp do części dokumentacyjnej (s. 351)
Dokumenty (s. 355)
O autorach (s. 395)