W ostatniej z cyklu publikacji Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych na temat stosunków polsko-niemieckich autorzy zajęli się analizą aktualnego stanu tych stosunków pod kątem z jednej strony trudnej przeszłości, z drugiej – sukcesów w procesie porozumienia i pojednania, które zostało oparte na trwałych podstawach prawnomiędzynarodowych.

Spis treści: 

Część I - Studia

Adam Daniel Rotfeld
Niemcy–Polska–Rosja (Refleksje o przeszłości, współczesności i przyszłości) (s. 19)

Wprowadzenie 
1. Geneza sprawy niemieckiej 
2. Okres odprężenia 
3. Kontekst europejski 
4. Transformacja 
5. Zmiana postaw politycznych 
6. Między Rosją a Niemcami 
7. Perspektywy 
Uwagi końcowe 

Władysław Czapliński
Polskie pozycje prawne wobec Niemiec popoczdamskich w świetle prawa międzynarodowego. Agresja–terytorium–obywatelstwo (s.37)

Wprowadzenie 
1. Odpowiedzialność Niemiec jako agresora za bezprawne wszczęcie i prowadzenie wojny 
1.1. Legalność wszczęcia i prowadzenia wojny według prawa międzynarodowego obowiązującego w 1939 r. 
1.2. Zasady odpowiedzialności międzynarodowej 
1.3. Reparacje wojenne po II wojnie światowej 
1.3.1. Nowa koncepcja reparacji wojennych w odniesieniu do Niemiec 
1.3.2. Niemieckie reparacje wojenne na rzecz zwycięskich mocarstw 
2. Polskie pozycje prawne w sprawach terytorialnych 
2.1. Niemieckie pozycje prawne. Wykładnia doktrynalna 
2.2. Polskie pozycje prawne. Wykładnia doktrynalna 
2.3. Dalsze umowy z Niemcami potwierdzające uznanie granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej 
3. Problem obywatelstwa w stosunkach polsko-niemieckich 
3.1. Regulacja prawna obywatelstwa niemieckiego 
3.2. Obywatelstwo NRD 
3.3. Reforma prawa o obywatelstwie w RFN 
3.4. Ocena zgodności prawa o obywatelstwie RFN z powszechnym prawem międzynarodowym, a także ze zobowiązaniami międzynarodowymi RFN. Polskie pozycje prawne 
3.5. Konkluzja końcowa odnośnie do problematyki obywatelstwa 

Witold M. Góralski
Polska racja stanu a odprężenie w Europie. Normalizacja stosunków między Polską a RFN w latach 1970–1977 (s. 77)

Wprowadzenie 
1. Geneza odprężeniowej regulacji stosunków europejskich  
2. Polska racja stanu a negocjacje w sprawie układu normalizacyjnego z RFN 
2.1. Zbliżenie. Założenia socjaldemokratycznej polityki wschodniej  
2.2. Mandat negocjacyjny. Przesłanki polityczne i prawne polskiego stanowiska
2.3. Polska koncepcja układu normalizacyjnego
3. Zawarcie układu z 7 grudnia 1970 r. Kompromis czy porażka? 
4. Konfrontacja dwóch racji stanu na tle układu normalizacyjnego z 1970 r. 
4.1. Pozycje prawne RFN po zawarciu układu z 1970 r. 
4.2. Polskie pozycje prawne dotyczące granicy i byłych obszarów wschodnich Rzeszy Niemieckiej w świetle umowy poczdamskiej 
4.3. Wzmocnienie polskich pozycji prawnych po zawarciu układu z 1970 r. 
5. Dorobek procesu normalizacji w okresie odprężenia i współpracy między PRL a RFN 
5.1. Spór o program regulacji stosunków wzajemnych 
5.2. Efekty i słabości normalizacji w stosunkach PRL–RFN w latach 1972–1977 
6. Polska racja stanu a proces normalizacji stosunków między PRL a RFN w warunkach odprężenia i współpracy 

Jan Barcz
Podstawy prawne stosunków Polski ze zjednoczonymi Niemcami (s. 113)

Uwagi wstępne 
1. W przededniu zjednoczenia Niemiec 
1.1. Sprecyzowanie problemu 
1.2. Problem praw i odpowiedzialności czterech mocarstw wobec Berlina i Niemiec jako całości
1.3. Zagadnienie podmiotowości prawnomiędzynarodowej państwa niemieckiego 
1.4. Stanowisko prawne RFN wobec granicy polsko-niemieckiej 
1.5. Odzwierciedlenie w prawie wewnętrznym RFN jej ówczesnego stanowiska w sprawie statusu granicy polsko-niemieckiej 
1.6. Wnioski wynikające z procesu jednoczenia się Niemiec 
2. Traktat „2+4” a status prawny granicy Polski ze zjednoczonymi Niemcami 
2.1. Postanowienia traktatu dotyczące granicy polsko-niemieckiej 
2.2. Położenie kresu tzw. zastrzeżeniu związanemu z traktatem pokoju
3. Znaczenie traktatu o potwierdzeniu istniejącej granicy polsko-niemieckiej 
4. Skuteczność postanowień w sprawie granicy w niemieckim prawie wewnętrznym 
5. Konkretyzacja podstaw prawnych stosunków Polski ze zjednoczonymi Niemcami – „duży” traktat bilateralny 
5.1. Uwarunkowania 
5.2. Zasadnicze postanowienia 
5.3. Problem ochrony mniejszości narodowych  
5.4. Problem świadczeń dla byłych robotników przymusowych 
5.5. Problem przywłaszczeń dokonanych przez Polskę na Ziemiach Zachodnich i Północnych 
Podsumowanie 

Anna Wolff-Powęska
Polska racja stanu w procesie normalizacji stosunków z Niemcami  warunkach wolności i demokracji (s.159)

Wprowadzenie 
1. Przesłanki i klimat ideowy przełomu w relacjach z Niemcami 
1.1. Geneza ideowego przełomu w relacjach z Niemcami 
1.2. Znaczenie soborowej inspiracji dla polsko-niemieckiego pojednania  
2. Racja porozumienia i pojednania. Lata 1990–1998 
2.1. Polsko-niemieckie zbliżenie 
2.2. Tworzenie podstaw polsko-niemieckiego porozumienia 
2.3. Polsko-niemieckie pojednanie przesłanką porozumienia 
2.4. Europeizacja polskiej drogi do porozumienia z Niemcami  
2.5. Pierwsze zakłócenia w polsko-niemieckim dialogu porozumienia i pojednania
2.6. Odrodzenie antyniemieckiej opozycji  
3. Polska polityka bliskiego dystansu w latach 1998–2004 
3.1. Nowe aspekty polsko-niemieckiego dialogu politycznego
3.2. Ofensywa antyniemieckiej opozycji 
3.3. Narastanie sprzeczności politycznych w stosunkach z Niemcami 
3.4. Pamięć i historia jako źródło nieporozumień i konfliktów 
4. Konflikt odmiennych interesów 
4.1. Negacja polityki porozumienia, współpracy i partnerstwa w stosunkach z Niemcami  
4.2. Poszukiwania nowej racji stanu na rozdrożu 
5. Refleksja nad polską racją stanu wobec Niemiec 

Bogdan Koszel
Stosunki Polska–Niemcy a bezpieczeństwo europejskie (s. 211)

1. Wprowadzenie do polsko-niemieckiego konfliktu w sferze bezpieczeństwa europejskiego 
2. Determinanta bezpieczeństwa europejskiego w relacjach PRL–RFN 
2.1. Instytucjonalizacja podziału Niemiec a bezpieczeństwo europejskie  
2.2. RFN wobec polskich inicjatyw obniżenia napięcia w Europie Środkowej
2.3. RFN wobec odprężenia w stosunkach europejskich 
2.4. Radziecki demontaż polityki odprężeniowej a relacje między Warszawą a Bonn
2.5. RFN wobec planu Jaruzelskiego
3. Rola RFN w procesie akcesji Polski do NATO
3.1. Niemiecki sceptycyzm wobec poszerzenia NATO na Wschód
3.2. Partnerstwo dla Pokoju a Rosja 
3.3. Niemieckie dyskusje polityczne wokół rozszerzenia NATO 
3.4. Problem rozszerzenia NATO a rosyjskie interesy w Europie 
3.5. Przełom w procesie rozszerzania NATO na Wschód 
3.6. Epilog rozszerzania NATO w wydaniu niemieckim  
4. Interesy narodowe Polski i RFN a europeizacja Rosji 
4.1. Między polityką a gospodarką. Nowy wymiar relacji niemiecko-rosyjskich 
4.2. Stosunki Polska–RFN–Rosja pod rządami partii konserwatywnych 
4.3. Polityka wschodnia RFN a niemiecka prezydencja w UE
4.4. Polsko-rosyjskie dylematy w unijnych ramach 
5. Czynnik rosyjski a bezpieczeństwo europejskie

Jan Truszczyński
Polska–Niemcy a integracja europejska (s. 265)

Wprowadzenie 
1. Geneza polskiej drogi do integracji europejskiej 
1.1. Polskie oczekiwania wobec RFN 
1.2. RFN wobec układu stowarzyszeniowego Polski z WE
1.3. RFN a polskie aspiracje akcesyjne 
2. RFN jako adwokat Polski w staraniach o przyjęcie do Unii Europejskiej. Wyobrażenia a rzeczywistość  
3. RFN wobec procesu akcesyjnego państw Europy Środkowej i Wschodniej. Tożsamość celów a odmienność interesów 
4. Rokowania akcesyjne a polsko-niemiecka wspólnota interesów 
4.1. Problem swobodnego przepływu pracowników
4.2. Problemy Wspólnej Polityki Rolnej 
4.3. Problemy budżetowe 
4.4. Problemy nabywania w Polsce ziemi przez cudzoziemców 
5. Bilans procesu akcesyjnego 
6. Polsko-niemiecka wspólnota interesów w procesie przygotowania europejskiego traktatu konstytucyjnego 
7. Napięcia w sferze implementacji polsko-niemieckiej
wspólnoty interesów  
8. Polsko-niemiecka wspólnota interesów a Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE 
8.1. Problem stosunków z Rosją
8.2. Problem stosunków z Ukrainą i innymi państwami WNP 
9. Kontrowersje wokół unijnej składki
Uwagi końcowe 

Witold M. Góralski
Polsko-niemiecka wspólnota interesów. Geneza, dokonania, zagrożenia (s. 303)

Wprowadzenie 
1. Bońska polityka modus vivendi a stosunki z PRL
2. Budowanie podstaw normalności w stosunkach polsko-niemieckich 
3. Geneza polsko-niemieckiej wspólnoty interesów 
3.1. Polska opcja zachodnia a stosunki z RFN 
3.2. Spór o uznanie granicy na Odrze i Nysie w procesie „2+4” 
3.3. Programowa koncepcja polsko-niemieckiej wspólnoty interesów
4. Droga Polski przez Niemcy do Europy 
4.1. Polska–Niemcy–NATO 
4.2. Polska–Niemcy–Unia Europejska
5. Znaczenie polsko-niemieckiego pojednania dla stosunków między RP a RFN 
5.1. Źródła polsko-niemieckiego pojednania 
5.2. Polsko-niemieckie pojednanie jako wartość polityczna 
5.3. System wartości polsko-niemieckiego pojednania 
5.4. Prawnomiędzynarodowy zapis polsko-niemieckiego pojednania 
6. Polsko-niemieckie pojednanie a wspólnota interesów 
7. Konflikty i zagrożenia w stosunkach polsko-niemieckich po 2004 r. 
7.1. Spór o reparacje i odszkodowania 
7.2. Źródła zagrożeń w stosunkach polsko-niemieckich 

Konkluzje (s. 344)

Część II - Dokumenty

Remigiusz A. Henczel
Wstęp do części dokumentacyjnej (s. 351)

Dokumenty (s. 355)

O autorach (s. 395)