Jakie były okoliczności przemówienia Putina?

Putin wygłosił prawie dwugodzinne orędzie tuż przed rocznicą rozpoczęcia przez Rosję pełnoskalowej agresji przeciwko Ukrainie (przypadnie 24 lutego) i dzień po niezapowiedzianej wizycie prezydenta USA Joe Bidena w Kijowie. Po roku wojny Rosja nie osiągnęła strategicznych celów obejmujących podporządkowanie ukraińskiego państwa i zredukowała zdobycze terytorialne do czterech nielegalnie anektowanych obwodów (donieckiego, zaporoskiego, chersońskiego i ługańskiego). Rosyjska armia poniosła szereg porażek na froncie (według strony ukraińskiej zginęło ok. 140 tys. rosyjskich żołnierzy), ale reżim nie czuje się pokonany. Niepewność co do reakcji społecznej na ogłoszoną we wrześniu ub.r. częściową mobilizację skłoniły Putina do odwołania zeszłorocznego orędzia, mimo że jego wygłoszenie jest wymogiem konstytucyjnym. Według Centrum im. Jurija Lewady 47% obywateli odczuwało wtedy niepokój w związku z tą sytuacją. Rosyjskie władze spacyfikowały niechętnych wojnie obywateli (ok. 20 tys. zostało zatrzymanych według danych OWD INFO – projektu medialnego obrony praw człowieka), ponad 700 tys. Rosjan wyjechało, a reszta (według Centrum Lewady ponad 70%) poparła wojnę. Putin uznał, że kontroluje sytuację, elita władzy się podporządkowała, orędzie mogło się więc odbyć.

Czego dotyczyło przemówienie?

Przemówienie Putina zostało podzielone na dwie części – oskarżycielską wobec państw zachodnich i mobilizującą, skierowaną do Rosjan. Prezydent powielił większość dotychczasowych manipulacji kierowanych do USA i NATO, przekonując że to Zachód jest odpowiedzialny za wywołanie wojny na Ukrainie, a Rosja stara się ją zakończyć. Putin nie odniósł się do wizyty Bidena w Kijowie. Powtórzył natomiast nieprawdziwe tezy, że w Donbasie miało miejsce ludobójstwo, a na terytorium dzisiejszej Ukrainy Zachód (wymienił tu m.in. nieobecną wtedy na mapie Polskę) od XIX w. tworzy anty-Rosję. Zapowiedział zawieszenie udziału Rosji w traktacie o redukcji ofensywnych broni strategicznych (traktat Nowy Start), co oznacza, że strasząc perspektywą wyścigu zbrojeń nuklearnych, chce wywrzeć presję na USA, aby przestały wspierać Ukrainę. Pozostała część orędzia dotyczyła reformy armii, polepszenia infrastruktury w kraju, szkolnictwa, wsparcia rodzin wielodzietnych, stworzenia specjalnego funduszu dla rodzin ofiar żołnierzy i weteranów specjalnej operacji wojskowej.

Do kogo było skierowane orędzie i jaki miało cel?

Putin skierował swoje słowa przede wszystkim do rosyjskiego społeczeństwa. Oskarżając Zachód, Putin wzmacnia w Rosjanach poczucie zagrożenia i syndrom oblężonej twierdzy (osaczenia przez zewnętrznych wrogów), gdyż w rosyjskich prorządowych mediach wojna jest przedstawiana jako konfrontacja Rosji z NATO i Stanami Zjednoczonymi. Jednocześnie prezydent przemawiał do zwykłych obywateli, wykpiwając bogatych Rosjan, którzy swoje aktywa (konta bankowe, jachty, wille) trzymają na Zachodzie, i informując o zamrożeniu ich majątków. W ten sposób Putin próbował zniechęcić Rosjan (szczególnie młodych) do kontaktów z UE i USA. Uderzył jednocześnie w interesy oligarchów, którzy jego zdaniem powinni w Rosji pracować na rzecz jej dobrobytu. Takie postulaty wpisują się w dalsze dyscyplinowanie rosyjskiej elity, a także w populistyczne hasła przedwyborczej kampanii Putina. Termin wyborów prezydenckich przypada na 2024 r.

Co treść orędzia mówi o pozycji Putina i losach wojny?

Władimirowi Putinowi udaje się utrzymać lojalność elity władzy. Jest to spowodowane przekonaniem części elit o wciąż możliwym zwycięstwie na Ukrainie (a przynajmniej o możliwości zakończenia wojny na warunkach rosyjskich) oraz brakiem alternatywy dla przywództwa obecnego prezydenta i strachem przed konsekwencjami sprzeciwu wobec lidera. Z przemówienia wynika, że Rosjanie powinni nastawić się na długotrwałą wojnę na Ukrainie, która według Putina musi zakończyć się zwycięstwem, gdyż Rosja „jest skazana na bycie silną”. Armia została przedstawiona jako miejsce awansu społecznego i rozwoju osobistego. Biorąc pod uwagę ubożenie rosyjskiego społeczeństwa (20 mln osób poniżej progu ubóstwa, dane za początek 2022 r.), wojsko staje się sposobem na zarabianie pieniędzy. Choć w ub.r. rosyjskie PKB skurczyło się stosunkowo niewiele (2,1%), nawet przy pogarszającym się stanie finansów państwa (m.in. ze względu na zachodnie sankcje) Rosja w tym roku nie utraci możliwość finansowania działań wojennych.