Badania finansowane przez Komitet Badań Naukowych Wzajemne uprzedzenia pomiędzy Polakami i Rosjanami.
Dla redaktora tych tomów „dusza narodu” – w tym „dusza polska” i „dusza rosyjska” – jest oczywiście jedynie mitem, symbolem, kategorią myślenia, przy pomocy której w historii, a niekiedy i współcześnie, próbuje się zinterpretować i uogólnić te zjawiska w danym społeczeństwie, które świadczą o jego „inności”. Nie proponuję więc zastanawiania się, czy istnieje „dusza” lub „duch” narodu, czy istnieje „mentalność”, „charakter” narodowy itp., lecz jedynie prześledzenie wypowiedzi tych myślicieli, którzy ową „inność” narodową – polską i rosyjską – dostrzegali lub dostrzegają. Sam wychodzę z założenia, że każdy kolektyw – w tym „naród” – jest wtórny w stosunku do jednostki. To „Ja” jest „programowane” przez genetykę, ale później również przez kulturę: domu, szkoły, „podwórka” – czyli środowiska, w którym wyrasta, epoki, w której żyje, książek, które czyta (lub nie czyta), programów telewizyjnych, które ogląda (lub nie ogląda) itp. I dopiero owe „Ja” tworzą kolektyw nazywany rodziną, narodem, klasą, wspólnotą, kościołem. Raz „umawiają się”, że łączy ich krew, innym razem, że kolor skóry, język, religia, terytorium, które zamieszkują lub prawa, które ustanawiają.
Spis treści:
Andrzej de Lazari
Wstęp (s. 9)
Aleksander Puszkin
Oszczercom Rosji (s. 19)
Adam Mickiewicz
Księgi pielgrzymstwa polskiego (fragmenty) (s. 21)
Piotr Czaadajew
Pierwszy list filozoficzny (fragmenty) (s. 39)
Henryk Kamieński
Rosja i Europa. Polska. Wstęp do badań nad Rosją i Moskalami (fragmenty) (s. 47)
Zygmunt Krasiński
Polska wobec Europy (s. 56)
Uwagi nad dziełem o Rosji, Europie i Polsce (s. 59)
Bronisław Trentowski
Wizerunki duszy narodowej przez ojczyźniaka (fragmenty) (s. 63)
Nikołaj Strachow
Fatalna sprawa (s. 76)
Lew Tichomirow
Warszawa i Wilno w 1863 roku (fragmenty) (s. 86)
Konstantin Leontjew
Prawosławie i katolicyzm w Polsce (s. 92)
Władimir Sołowjow
Idea rosyjska (fragmenty) (s. 100)
Wincenty Lutosławski
Naród polski (fragmenty) (s. 110)
Władimir Ern
Ostrze stosunków polsko-rosyjskich (s. 120)
Stanisław Brzozowski
Legenda Młodej Polski. Sam na sam z klęską (fragmenty) (s. 126)
Nikołaj Bierdiajew
O "wiecznie babskim" w duszy rosyjskiej (fragmenty) (s. 139)
Dusza rosyjska i polska (s. 146)
Marian Zdziechowski
Wpływy rosyjskie na duszę polską (fragmenty) 151
Antoni Chołoniewski
Duch dziejów Polski (fragmenty) (s. 177)
Wiaczesław Iwanow
Polski mesjanizm jako siła żywa (s. 184)
Biesiada słowiańska (s. 194)
Jan Parandowski
Bolszewizm i bolszewicy w Rosji (fragmenty) (s. 200)
Gieorgij Fiedotow
Oblicze Rosji (s. 207)
Trzy stolice (s. 213)
Feliks Koneczny
Polska między Wschodem a Zachodem (s. 230)
Piotr Bicilli
Problem stosunków rosyjsko-ukraińskich w świetle historii (fragmenty) (s. 261)
Bogumił Jasinowski
O cywilizacji wschodnio-chrześcijańskiej (fragmenty) (s. 269)
Nikołaj Trubieckoj
Spojrzenie na historię Rosji nie z Zachodu a ze Wschodu (fragmenty) (s. 279)
Ks. Walerian Baranowski
Wielka tajemnica psychiki narodu polskiego (fragmenty) (s. 290)
Wasilij Zienkowski
Prawosławie i kultura (s. 311)
Kard. August Hlond
Kryzys duszy polskiej (s. 316)
Fragmenty z przemówienia wygłoszonego w Poznaniu w Środę Popielcową 1932 roku (s. 321)
Iwan Iljin
O idei rosyjskiej (s. 326)
Dlaczego wierzymy w Rosję? (s. 336)
Jan Kucharzewski
Od białego caratu do czerwonego (fragmenty) (s. 342)
Nikołaj Arsienjew
Siły duchowe w życiu narodu rosyjskiego (s. 355)
Nikołaj Łosski
Charakter narodu rosyjskiego (fragmenty) (s. 365)
Iwan Sołoniewicz
Monarchia narodowa (fragmenty) (s. 372)
Ks. Czesław Stanisław Bartnik
Próba opisania narodu (s. 379)
Czesław Miłosz
Rosja (s. 391)
Aleksander Sołżenicyn
Rosja w zapaści (fragmenty) (s. 408)
ANEKS – DIAGNOZA – POSŁOWIE
Natalia Gorbaniewska
Trzy wiersze (s. 421)
Wiktor Jerofiejew
Encyklopedia Duszy Rosyjskiej. Romans z encyklopedią (fragmenty) (s. 423)
Gdybym był Polakiem... (s. 435)
Jacek Salij Op
Złe i dobre strony polskiego mesjanizmu (s. 439)
Recenzje:
Ольга Глебова, Душа русская, душа польская, [w:] „Русский Курьер Варшавы” - marzec 2004
Romuald Karyś, Dialog dusz, [w:] „Sprawy nauki", 2004 /6-7 (101)
Валерий Мастеров, Разные судьбы и разные души, [w:] „Московские Новости”, №19 за 2004 год (28.05.2004)
„Новый Мир”, 2004, no. 7
Алексей Дмитровский, „Душа русская и польская: сквозь ложные предубеждения, [w:] „Славянский выпуск”, № 173, 15 октября 2004
Olga Nadskakuła [w:] "Przegląd Rusycystyczny" 2004, nr 3
Zbigniew Żakiewicz, "Dusza nasza i wasza" [w:] „Przegląd Polityczny”, nr 69/2005, s. 186-189