Jak mogło dojść do omyłkowego zestrzelenia PS752?
Tuż po wypadku pojawiły się amatorskie filmy sugerujące, że PS752 został zestrzelony rakietą przeciwlotniczą. Według późniejszych deklaracji władz Iranu było ono zawinione przez obsługę systemu Tor‑1M/SA-15, która uznała samolot za pocisk manewrujący USA. Na błędną ocenę wpływ mieć mogło wiele czynników, m.in. niezatrzymany cywilny ruch lotniczy, ukształtowanie terenu i rozmieszczenie radarów wokół Teheranu czy brak bieżącej wymiany informacji między władzami cywilnymi i wojskowymi. Kluczowy był jednak stan podwyższonego zagrożenia stolicy spodziewanym atakiem lotniczym i rakietowym USA. Sugeruje to ogólnie niski poziom przygotowania obrony przeciwlotniczej Iranu i jego stolicy, kontrastujący z precyzyjnym – i przypuszczalnie celowo nieszkodliwym – atakiem na bazy USA w Iraku.
Jaka była międzynarodowa reakcja na zestrzelenie PS752?
Ukraińscy eksperci rządowi obecni na miejscu – już przy wstępnych oględzinach wraku – znaleźli na kokpicie ślady potwierdzające eksplozje głowicy pocisku Tor. Dowody te wraz ze źródłami wywiadu USA (zapisy radarowe, nasłuch radiowy i elektroniczny, ślady telemetryczne i w podczerwieni) wpłynęły na postawę Kanady, domagającej się międzynarodowego śledztwa oraz pełnej kooperacji Iranu. Zebrane dowody oraz postawa Ukrainy, Kanady (zginęło jej 63 obywateli) i Francji przyczyniły się też do sformułowania stanowisk pozostałych państw NATO i UE, a w efekcie – przyznania się władz Iranu do odpowiedzialności za strącenie PS752.
Dlaczego zmieniły się kalkulacje władz Iranu w sprawie odpowiedzialności za zestrzelenie?
Tuż po zestrzeleniu władze Iranu zaprzeczały odpowiedzialności swoich wojskowych (a dokładniej Strażników Rewolucji) oraz próbowały zatrzeć ślady wśród szczątków samolotu PS752. Na zmianę ich postawy wpłynęły jednak międzynarodowa presja, spodziewane szkody i pogłębienie izolacji na arenie międzynarodowej oraz – prawdopodobnie – decyzje Alego Chameneiego, który jako najwyższy duchowy przywódca Iranu rozstrzyga o kwestiach strategicznych. Wysunięte przez niego żądanie wyjaśnienia tragedii przez Strażników przyspieszyło sformułowanie jednoznacznych deklaracji prezydenta i szefa MSZ w sprawie zestrzelenia PS752. Niewykluczone, że władze Iranu założyły przy tym błędnie, iż przebieg trzydniowego pogrzebu gen. Solejmaniego świadczył o silnej oraz co najmniej krótkoterminowej konsolidacji społeczeństwa wokół nich.
Jak strącenie PS752 wpływa na wizerunek i legitymację wewnętrzną władz Iranu?
Konsekwencją wzięcia odpowiedzialności Iranu za zestrzelenie PS752 będą zapewne odroczone w czasie odszkodowania dla rodzin ofiar i dla ukraińskich linii UIA. Efektem zestrzelenia jest też zawieszenie części połączeń lotniczych z Iranem i omijanie korytarzy prowadzących nad tym krajem. Przede wszystkim jednak przyznanie się do zestrzelenia osłabia legitymację wewnętrzną teokratycznych władz Iranu, o czym świadczy fala protestów na uczelniach w głównych miastach kraju. Bardzo poważnym wyzwaniem dla stabilności władz i sytuacji wewnętrznej Iranu są zwłaszcza żądania dymisji dowódców Strażników Rewolucji oraz samego Chameneiego. Oznaczać to może skupienie się władz Iranu na szybkim uspokojeniu nastrojów społecznych poprzez ukaranie niektórych urzędników cywilnych i dowódców Strażników oraz ograniczenie skali i czasu trwania protestów. Będzie to tym trudniejsze, że społeczeństwo irańskie wydaje się bardzo podzielone w swoim stosunku do władz.
Jak zestrzelenie PS752 komplikuje sytuację regionalną Iranu?
Strącenie PS752 nakłada się na narastające od wiosny 2019 r. napięcia USA–Iran, jeszcze mocniej komplikując jego sytuację regionalną. Choć eliminacja gen. Solejmaniego mogła zwiększać prawdopodobieństwo działań odwetowych Strażników Rewolucji lub wspieranych przez nich grup, to możliwe zmiany w ich dowództwie mogą oznaczać ostrożniejsze działania Iranu w regionie. Zwłaszcza krótkoterminowa koncentracja na utrzymaniu stabilności wewnętrznej, prawdopodobna wobec protestów społecznych, powinna obniżać napięcia w regionie i sprzyjać inicjatywom dyplomatycznym UE, a nawet USA. Niezależnie od potrzeby pełnego wyjaśnienia tragedii PS752 nieunikniony wydaje się bowiem powrót kwestii nuklearnej, a celem UE powinno być uniknięcie scenariusza, w którym Iran podjąłby się ewentualnej budowy arsenału nuklearnego.
