Co zawiera dokument?

To pierwszy międzynarodowy dokument, który ma uregulować status migrantów i ułatwić współpracę państw w zakresie międzynarodowych przepływów osób (nie dotyczy uchodźców, którym poświęcony jest odrębny, negocjowany obecnie pakt). Ma charakter prawnie niewiążący, a jego celem jest upowszechnianie standardów dotyczących traktowania migrantów. Wymienia 23 cele i odpowiadające im zobowiązania polityczne państw oraz wskazuje wiele konkretnych działań. Wzywa m.in. do ograniczenia przyczyn emigracji, zwiększenia dostępności kanałów legalnej migracji, wysiłków na rzecz ratowania życia migrantów, walki z przemytem i handlem ludźmi. Proponuje rozwiązania dotyczące lepszej integracji migrantów, zwalczania dyskryminacji, ułatwienia transferów pieniężnych oraz  powrotów i readmisji.

Jakie są główne zastrzeżenia państw, które nie podpisały dokumentu?

Projekt porozumienia został zaakceptowany w lipcu br. przez 192 państwa, ale ostatecznie dokumentu nie podpisało blisko 30. Wśród nich są m.in. USA, Australia, Izrael i kilku członków UE: Austria, Bułgaria, Czechy, Łotwa, Polska, Słowacja, Węgry, Włochy. Państwa te wskazują m.in. na nieprecyzyjne rozróżnienie między migrantami legalnymi i nielegalnymi oraz na ryzyko zwiększenia nielegalnej migracji i ograniczenia suwerenności państw przyjmujących migrantów. Ponadto niektóre postanowienia (np. ograniczenia przetrzymywania migrantów, dostęp do podstawowych świadczeń socjalnych) stoją w sprzeczności z praktyką stosowaną w kilku państwach. Nie podpisując Paktu, państwa zabezpieczają się przed możliwymi roszczeniami czy presją polityczną na wyegzekwowanie zawartych w nim praw. Nie będą także związane normami zwyczajowego prawa międzynarodowego, które mogłoby w przyszłości powstać jako efekt stosowania paktu.

Jakie są korzyści z przyjęcia Paktu?

Głównym skutkiem przyjęcia Paktu ma być wzmocnienie międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka poprzez potwierdzenie ich w stosunku do migrantów. Porozumienie ma też zwiększyć korzyści z migracji, w tym wkład w realizację celów zrównoważonego rozwoju. Dlatego jego celem jest ułatwianie legalnej i ograniczanie nielegalnej migracji. Tworzy on ramy dla współpracy państw, m.in. w zakresie gromadzenia i wymiany danych nt. migracji, identyfikacji migrantów i przyznawania im dokumentów tożsamości. W dokumencie potwierdzono też obowiązek państw do przyjmowania swoich obywateli, co ma duże znaczenie dla sprawnej readmisji. Pakt wyraźnie podkreśla suwerenność państw w określaniu polityki migracyjnej (art. 15) i ochronie granic (art. 27) czy różnicowaniu dostępu do świadczeń socjalnych (art. 31).

Jakie czynniki osłabiają Pakt?

Wycofanie się grupy państw z Paktu, w tym tych będących ważnymi kierunkami migracji, osłabia jego znaczenie i uniwersalny charakter. Może być to interpretowane jako wyraz słabnącego przywiązania tych rządów do ochrony praw człowieka. Brak pełnego konsensusu w sprawie znaczenia migracji odzwierciedla też obecne w wielu krajach globalnej Północy nastroje antyglobalistyczne i antyimigranckie. Część państw oczekiwała uregulowań zwiększających kompetencje w zakresie zwalczania nielegalnej migracji. Jednocześnie stworzenie tak szerokiego katalogu praw migrantów sprawia, że wiele przepisów nie będzie stosowanych w praktyce. Brak jednomyślności w sprawie Paktu to w końcu porażka UE, która nie była zdolna na forum globalnym mówić jednym głosem, mimo że należała do inicjatorów i promotorów dokumentu.

Jakie są następne kroki?

Pakt zostanie formalnie przyjęty w głosowaniu w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ 19 grudnia. Sekretarz generalny ONZ António Guterres ma nadzieję, że państwa, które nie podpisały porozumienia, „docenią jego wartość i dołączą do wspólnego przedsięwzięcia”. Pakt nie tworzy nowych struktur czy dodatkowych funduszy. Odpowiedzialność za jego wdrożenie, jako inicjatywy międzyrządowej, spoczywa na państwach sygnatariuszach. Mogą one jednak liczyć na wsparcie np. w budowaniu zdolności krajowych, ze strony powołanej przy ONZ Sieci ds. Migracji, zarządzanej przez Międzynarodową Organizację ds. Migracji. Postępy we wdrażaniu Paktu będą oceniane co cztery lata na forum przeglądowym ds. migracji międzynarodowych (pierwsze w 2022 r.) i podobnych forach regionalnych.