oraz

Dyskusja panelowa 

„W obliczu Zagłady

Rząd RP na uchodźstwie wobec Żydów 1939–1945”

23 marca 2023 r. w Instytucie Politologii Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego odbyła się dyskusja panelowa poświęcona wydanemu przez PISM tomowi „W obliczu Zagłady Rząd RP na uchodźstwie wobec Żydów 1939–1945”.

W debacie, współorganizowanej przez Wydawnictwo PISM, uczestniczyli: redaktor naukowy tomu Piotr Długołęcki, prof. Jacek Tebinka z Instytutu Politologii Uniwersytetu Gdańskiego oraz prof. Przemysław Różański, reprezentujący Wydział Historyczny UG. Uroczystego otwarcia dyskusji dokonała prodziekan ds. studenckich dr Barbara Kijewska, zaś funkcję moderatora pełnił redaktor Wojciech Suleciński – gdański dziennikarz i historyk.

W trakcie dyskusji uczestnicy panelu wiele uwagi poświęcili międzynarodowym aspektom działań podejmowanych przez rząd RP na uchodźstwie wobec Żydów, omawiając przede wszystkim reakcje brytyjskie i amerykańskie na przekazywane przez stronę polską informacje o Zagładzie. W części debaty przeznaczonej na pytania zadawane prelegentom przez uczestników spotkania poruszano także tematy związane z postawami antysemickimi oraz z kwestią osób pochodzenia żydowskiego, które w czasie wojny znalazły się na terenie ZSRR.

PANELIŚCI:

Piotr Długołęcki

redaktor naukowy tomu

Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

prof. Jacek Tebinka

Zakład Myśli Politycznej i Historii Najnowszej 
Instytut Politologii Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego

prof. Przemysław Różański

Zakład Historii XX wieku

Instytut Historyczny Wydziału Historycznego Uniwersytetu Gdańskiego

MODERACJA:

red. Wojciech Suleciński

dziennikarz, historyk

23 marca 2023 r. (czwartek) o godz. 15:00

Instytut Politologii Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego

Jana Bażyńskiego 4 w Gdańsku

Aula S208

Informacja o publikacji

(fragment wstępu)

_________________

Niniejszy tom stanowi pierwszą źródłową próbę całościowego ukazania uwarunkowań i mechanizmów działań realizowanych przez polski rząd na uchodźstwie wobec ludności żydowskiej w czasie II wojny światowej. Prezentowane dokumenty – w przytłaczającej większości dotychczas niepublikowane – ukazują systemowość i masowy charakter działań polskiej służby dyplomatyczno-konsularnej w sprawie pomocy i ratowania Żydów, podejmowanych we wszystkich fazach wojny. Przybliżają aktywność zarówno prezydenta, premiera, jak i poszczególnych ministerstw i urzędów, lecz przede wszystkim ukazują stałą pracę polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych oraz przedstawicielstw pomocowych Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej i Polskiego Czerwonego Krzyża.

Zamieszczone w tomie archiwalia obrazują całe spektrum podejmowanych starań, dokumentują zarówno działalność informacyjną (o sytuacji Żydów na terenach okupowanej Polski), propagandową (zmierzającą do mobilizowania społeczności międzynarodowej do przeciwdziałania Zagładzie) czy prawną (obliczoną na postawienie zarzutów karnych sprawcom zbrodni). Przede wszystkim ukazują jednak aktywność stricte pomocową, polegającą na znajdywaniu bezpiecznego schronienia czy umożliwianiu ewakuacji zagrożonym osobom. Wskazują przy tym, że szeroko zakrojony wysiłek pomocowy nie miał incydentalnego charakteru, lecz stanowił jeden z najważniejszych aspektów polityki rządu RP na uchodźstwie. Udokumentowane w tomie działania pozwalają na postawienie tezy, że polscy urzędnicy i dyplomaci zorganizowali jedną z największych akcji pomocy Żydom przeprowadzonych przez służby dyplomatyczne jakiegokolwiek kraju w czasie II wojny światowej.

Ma to związek – co również oddają dokumenty – z wyjątkową sytuacją, w jakiej znalazł się rząd polski na uchodźstwie. Ze wszystkich krajów europejskich to właśnie w Polsce mieszkała najliczniejsza, bo ponadtrzymilionowa, grupa osób narodowości żydowskiej. Porównywalną liczebnie mniejszość żydowską miał jedynie Związek Radziecki, państwo zdecydowanie od Polski większe i ludniejsze. W rezultacie to właśnie do polskich władz i placówek zwróciła się o pomoc najznaczniejsza grupa zagrożonych osób, a w konsekwencji działania polskich urzędów były nieporównywalnie bardziej intensywne niż aktywność przedstawicielstw pozostałych państw alianckich i neutralnych.

Publikowany zbiór, zawierający ponad 550 dokumentów ukazuje mniej znany aspekt stosunków polsko-żydowskich, co umożliwia spojrzenie na historię wzajemnych relacji w czasie II wojny światowej z nowej perspektywy. Pozwala tym samym na stworzenie nowych interpretacji i pogłębionych ocen dotyczących pomocowych działań rządu RP na uchodźstwie. Rzuca także nowe światło na wysiłki całego szeregu (nieznanych szerzej) polskich urzędników służby dyplomatyczno-konsularnej. Niniejsza publikacja winna również stanowić impuls do dalszych badań, które poszerzałyby dostępność ukazanej w tomie bazy źródłowej.