Spotkanie Rady Europejskiej z 19 i 20 grudnia zgodnie z oczekiwaniami nie przyniosło prawdziwej debaty o bezpieczeństwie Unii Europejskiej i Europy w ogóle. W konkluzjach zabrakło  chociażby  wzmianki o rozpoczęciu dialogu o  wdrożeniu zapisów obowiązującego od czterech lat traktatu lizbońskiego, a te  mogłyby pozwolić na realne wzmocnienie unijnej wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (WPBiO). Dlatego można mówić o niewykorzystanych, czy zmarnowanych możliwościach, które Unia ma w swoich rękach. 

Poprzez mechanizm tzw. stałej współpracy strukturalnej (PESCO), traktat lizboński pozwala m.in. gotowej do tego grupie państw członkowskich na przyspieszenie integracji w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, np. tworzenie wspólnych jednostek wojskowych czy wspólne zakupy uzbrojenia. Poza tym, dokument  zawiera klauzule solidarności i wzajemnej pomocy, które zobowiązują państwa członkowskiego do wspierania się w sytuacjach kryzysowych. W obu przypadkach potrzeba jednak debaty politycznej i eksperckiej, aby przełożyć literę prawa na konkretne procedury, mechanizmy i decyzje polityczne. Tylko w jej wyniku UE może rzeczywiście zwiększyć swoją widoczność i efektywność, jako aktora międzynarodowego, który angażuje się w rozwiązywanie kryzysów bezpieczeństwa. 

 

Tymczasem te kwestie są niemal tabu w UE, ponieważ nie zauważając możliwości wzmocnienia WPBiO poprzez pełne wdrożenie traktatu lizbońskiego, państwa unijne ukrywają tak naprawdę brak woli politycznej i zgody   na wypracowanie wspólnej wizji roli Unii, jako aktora angażującego się w międzynarodową politykę bezpieczeństwa. To główna przeszkoda, która zdecydowała o tym, że Bruksela była  bardzo wyraźnie nieobecna w próbach rozwiązywania kryzysów bezpieczeństwa w czasie ostatnich kilkunastu miesięcy – nie tylko w Libii i Syrii (w których główni rozgrywający to jednak USA, Rosja i kraje regionu), ale też w Mali i Republice Środkowej Afryki, gdzie inicjatorem i głównym wykonawcą interwencji była Francja.

Zajęci problemami unii bankowej, przedstawiciele państw UE przyjęli na szczycie konkluzje o mocno technicznym charakterze, których ogólny kształt został wypracowany wcześniej. Zapowiedziano m.in. przyjęcie strategii bezpieczeństwa morskiego UE oraz polityki cyberobrony, umożliwienie wykorzystania funduszy Komisji Europejskiej w programie Horyzont 2020 (następca 7. Programu Ramowego) do finansowania badań nad technologiami podwójnego zastosowania (tzn. cywilnego i wojskowego), pakiet ułatwień dla małych i średnich przedsiębiorstw aktywnych na rynku uzbrojenia, czy też wypracowanie ogólnoeuropejskich standardów, dotyczących nowych rodzajów broni. Rada usankcjonowała również wspólne projekty wojskowe, zainicjowane wcześniej przez grupy państw Unii i dotyczące m.in. pozyskania samolotów do tankowania w powietrzu, opracowania nowego typu dronów, nowej generacji satelitów telekomunikacyjnych oraz współpracy w dziedzinie cyberbezpieczeństwa. Niewielkim pocieszeniem jest zaplanowanie kolejnego spotkania w tym formacie na lato 2015 r., za półtora roku a nie pięć lat, które dzieliły poprzedni szczyt Rady (w grudniu 2008 r.) nt. obrony i bezpieczeństwa od ostatniego.

Jednocześnie państwa członkowskie przywalają na rozwój praktycznej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, opartej o formaty dwustronne lub regionalne, luźno powiązane z celami deklarowanymi przez UE w dziedzinie bezpieczeństwa i obronności. Takie fora współpracy politycznej i wojskowej mogą przynosić szybkie i konkretne rezultaty, np. mogą powstawać wspólne jednostki wojskowe, wielostronne programy ćwiczeń, a siły zbrojne mogą wymieniać między sobą wiedzę, doświadczenia i informacje. Grozi to jednak stworzeniem alternatywnych mechanizmów konsultacji i prowadzenia polityki bezpieczeństwa przez kraje UE, które będą wolały rozmawiać – i działać – w węższym gronie, niż na forum całej Unii. Im skuteczniejsze będą tandemy, tria, kwartety itp., i im bardziej będą oderwane od kontekstu europejskiego (oraz, co nie mniej ważne, transatlantyckiego), tym mniejsze szanse na wspólne działania pod flagą UE. Stąd już tylko krok do pożegnania idei Unii Europejskiej jako podmiotu prowadzącego politykę bezpieczeństwa. 

Miejmy nadzieję, że tak się nie stanie.  Przeciwdziałać temu zagrożeniu mogą jedynie te państwa UE, które – jak Polska – nauczone bolesną historią cenią wspólnotowy wymiar polityki bezpieczeństwa. Muszą one zatem nawoływać do lepszej koordynacji regionalnych i dwustronnych programów współpracy wojskowej, przypominać o konieczności wypracowania strategicznej koncepcji roli Unii jako aktora strategicznego, a także wzywać do podjęcia debaty nad pełnym wdrożeniem traktatu lizbońskiego. Dobrym argumentem może być – paradoksalnie – troska o przyszłość NATO. Jeśli bowiem państwa Unii nie będą w stanie wspólnie działać w dziedzinie bezpieczeństwa pod flagą unijną ze względu na brak woli politycznej, różnice interesów oraz ograniczenia finansowe, to nie można oczekiwać, że te same państwa, jako członkowie Sojuszu, zachowają się inaczej. I odwrotnie – Unia wiedząca czego chce w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony i zdolna do działań wojskowych oznacza silniejsze NATO, w którym europejscy członkowie są w stanie wypełnić treścią zobowiązania z Art. 5 traktatu północnoatlantyckiego. To paradoks, który będzie wyzwaniem w ciągu najbliższych miesięcy.

Marcin Terlikowski