29 października 2012 r. w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych odbyła się konferencja poświęcona przyszłości Partnerstwa Wschodniego (PW). Okazję do dyskusji stworzyły nie tylko tegoroczne wybory w Gruzji czy na Ukrainie, ale również zbliżająca się prezydencja Litwy, podczas której litewskie władze planują organizację szczytu PW w Wilnie.

O planach Litwy na czas przewodnictwa w Radzie UE mówił Evaldas Ignatavičius z Ministerstwa Spraw Zagranicznych Litwy. W debacie ponadto udział wzięli: Heike Dörrenbächer ( Deutsche Gesellschaft für Osteuropakunde e.V.), Hrant Kostanyan (Centre for European Policy Studies) oraz Vytis Jurkonis (Institute of International Relations and Political Science, Vilnius University). Wprowadzenie do dyskusji zaprezentowali Beata Wojna, z-ca Dyrektora PISM oraz Wolfgang Templin, Dyrektor Fundacji Heinricha Bölla w Warszawie. Spotkanie moderował Roderick Parkes, koordynator programu ds. Unii Europejskiej w PISM.

Głównym przedmiotem debaty były bieżące wyzwania stojące przed Partnerstwem Wschodnim. W dobie kryzysu finansowego inicjatywa ta nie ma szans na znalezienie się w centrum zainteresowania polityki zagranicznej Unii Europejskiej. Zasadnicze problemy, z którymi zmaga się obecnie UE w ramach programu PW są brak politycznego zaangażowania oraz pogłębiająca się przepaść pomiędzy propozycjami Unii a lokalnymi oczekiwaniami. Brak woli politycznej elit rządzących wśród państw członkowskich – przede wszystkim brak propozycji członkostwa w UE – wyraźnie utrudnia realizację jednego z podstawowych celów Partnerstwa – demokratyzacji. Uczestnicy debaty wskazywali na mniejszą atrakcyjność UE dla państw regionu, do czego szczególnie przyczynił się kryzys instytucjonalny i finansowy wewnątrz Wspólnoty. Negatywną rolę odgrywa też umacnianie się rosyjskiej retoryki w regionie czy brak wspólnego mianownika w oczekiwaniach sześciu państw PW, a w końcu istnienie regionalnych konfliktów. 

Tymczasem przewodnictwo Litwy w Radzie Unii Europejskiej, przypadające na drugą połowę 2013 r., stanowi możliwość ponownego zwrócenia uwagi UE na region państw objętych programem. Litwa planuje skoncentrować się na następujących kwestiach: wzmocnienie współpracy ekonomicznej poprzez kontynuowanie polityki „więcej za więcej”, poszerzanie współpracy multilateralnej, intensyfikowanie dialogu dotyczącego wiz i mobilności czy angażowanie państw spoza UE (np. USA).

Aby poprawić ofertę Partnerstwa paneliści wskazywali na kilka możliwych działań. Rozwiązaniem byłoby skupienie się na rozwoju inicjatyw wewnątrz społeczeństwa obywatelskiego. W debacie niejednokrotnie podkreślano, że Partnerstwo Wschodnie nie powinno być postrzegane jako projekt skierowany do władz, lecz do społeczeństw. W tym celu niezbędny jest dialog UE ze społeczeństwami obywatelskimi. Dlatego liberalizacja reżimów wizowych oraz swobodny przepływ osób zdefiniowane zostały jako możliwie najbardziej skuteczne metody zbliżenia państw PW do Unii, szczególnie ważne wobec alternatywnych projektów integracyjnych w regionie prezentowanych przez Rosję. Wskazano również na potrzebę poprawy efektywności działań podejmowanych przez instytucje unijne pracujące nad inicjatywą, gdyż problemem jest niespójne stosowanie zasady „więcej za więcej”, obowiązujące podwójne standardy wobec poszczególnych państw oraz wzajemnie wykluczające się inicjatywy samej UE.

Oprac.: Ewa Mączyńska