W świetle problemów wewnętrznych Unii Europejskiej, wyzwaniem jest utrzymanie jej zaangażowania do współpracy z państwami Partnerstwa Wschodniego (PW). Brak postępów w transformacji demokratycznej w regionie, zwłaszcza na Ukrainie, nie przyczynia się do wzmocnienia kooperacji. Zadaniem szczytu PW, który odbędzie się w Wilnie 29 listopada br., będzie zweryfikowanie potencjału, dotychczasowych sukcesów i porażek Partnerstwa, a także ustalenie założeń na przyszłość satysfakcjonujących partnerów ze wschodu jak i UE. Celem konferencji zorganizowanej przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce oraz Polski Instytut Spraw Międzynarodowych (PISM), która odbyła się 20 czerwca br. było omówienie rozwoju pogłębionych i kompleksowych umów o wolnym handlu (DCFTAs) oraz mobilności jako ważnych elementów Partnerstwa. Słowo wstępne wygłosiły Ewa Synowiec, dyrektor Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej (KE) w Polsce oraz Beata Wojna, zastępca dyrektora PISM, a udział wzięli nie tylko przedstawiciele KE i PISM, ale również eksperci zarówno z państw UE, jak i z Ukrainy.

Pierwszy panel, moderowany przez Ewę Synowiec, dotyczył rozwoju pogłębionych kompleksowych umów o wolnym handlu między UE a krajami Partnerstwa Wschodniego, w szczególności Ukrainy. Istnieje konsensus pomiędzy Unią a krajami partnerskimi, że podpisanie DCFTAs leży w interesie obu stron a ich wdrażanie przyczyni się do ożywienia relacji gospodarczych. Co więcej, zakres umów z państwami Partnerstwa Wschodniego jest wzorem dla porozumień negocjowanych obecnie w południowym sąsiedztwie. Aby umowy były poprawnie wdrażane i przyniosły oczekiwane zmiany w sąsiedztwie, Unia Europejska powinna podjąć refleksję nad sposobem prowadzenia dialogu z jej wschodnimi partnerami, zwłaszcza w odniesieniu do zysków i kosztów z nich wynikających. Pod znakiem zapytania stoją bowiem gotowość i zdolność państw wschodnich do przeprowadzenia wymaganych reform. UE wspiera te państwa w przyjmowaniu demokratycznych i gospodarczych standardów poprzez programy pomocy finansowej: twinning, TAIEX i operacje wsparcia budżetowego. Jednak rezultaty nie są zadowalające. Dlatego też, w najbliższej przyszłości UE musi zmodyfikować system pomocy w regionie Partnerstwa Wschodniego - wielkość środków przeznaczana na wdrażanie DCFTAs powinna być zwiększona, należy rozwijać programy medialne mające na celu podnoszenie świadomości  społecznej w tym zakresie, a operacje wsparcia budżetowego muszą być realizowane w oparciu o bardziej elastyczne i przejrzyste zasady oraz być lepiej monitorowane.

Drugi panel, moderowany przez Rodericka Parkes’a, koordynatora programu UE w PISM, poświęcony był tematyce mobilności i porozumień wizowych z państwami Partnerstwa Wschodniego. Choć jest to bardzo upolitycznione zagadnienie, zwiększenie mobilności w stosunku do obywateli zza wschodnich granic UE przyniosłoby obydwu stronom korzyści: państwa Wspólnoty zyskałyby turystów i siłę roboczą do zatrudnienia na okres krótkoterminowy a  obywatele państw partnerskich skorzystaliby z możliwości edukacji w UE oraz napływu kapitału zza granicy. W tym celu potrzebna jest jednak bardziej ambitna polityka Unii. Choć zostało opracowane globalne podejście UE do migracji, które ujednolica realizację jej polityki migracyjnej, nie określa ono współpracy z krajami PW. Obecne rozwiązania w zakresie unijnej polityki mobilności przynoszą zróżnicowane rezultaty. Istniejące unijne partnerstwa na rzecz mobilności z Mołdawią, Gruzją i Armenią są instrumentem, z którego korzysta tylko kilka państw członkowskich. Niski poziom migracji cyrkulacyjnej znacznie ograniczonej przez unijny system wizowy oznacza, że kraje europejskie tracą cenne źródło tymczasowej siły roboczej. Obywatele Ukrainy preferują podejmowanie pracy tymczasowej w Rosji, gdyż nie potrzebują ubiegać się tam o wizy. Z kolei umowy o ułatwieniach wizowych znacznie uprościły i zmniejszyły koszt aplikacji o wizy między krajami UE i wschodnimi partnerami, ale kolejny krok jakim jest dojście do reżimu bezwizowego będzie wymagał znacznych reform w zakresie budowania państwa prawa. Dodatkowe trudności w tym zakresie dotyczą poziomu absorpcji unijnej pomocy finansowej oraz rozbudowy infrastruktury granicznej w sytuacji braku odpowiednich funduszy po stronie UE i partnerów.