Dyplomacja PRL w przededniu upadku Edwarda Gierka – relacja z prezentacji tomu PDD 1980 styczeń-czerwiec

We wtorek 26 lutego w siedzibie Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych miała miejsce dyskusja panelowa połączona z prezentacją tomu Polskich Dokumentów Dyplomatycznych (PDD) za okres pierwszych sześciu miesięcy 1980 r. Debatę otworzył prof. Włodzimierz Borodziej, redaktor naczelny serii, oddając (po wyświetleniu fragmentu Polskiej Kroniki Filmowej na temat VIII Zjazdu PZPR) głos redaktorowi tomu, Piotrowi Długołęckiemu.

Redagowany przez siebie tom Długołęcki określił jako „schyłkowy”, mając na uwadze zarówno zbliżające się i spodziewane odwołanie Edwarda Gierka z funkcji I sekretarza KC PZPR, jak i coraz wyraźniejsze sprowadzanie działań dyplomatycznych do wymiaru gospodarczego. Postępująca ekonomizacja polityki zagranicznej sprawiała, że Polska często występowała w roli petenta w stosunku do zagranicznych partnerów, szukając możliwości pozyskania nowych kredytów, odłożenia spłaty już zaciągniętych czy podpisania nowych kontraktów dla polskich firm. Na poziomie politycznym – kontynuował redaktor tomu – polska dyplomacja skupiała się m. in. na promowaniu firmowanej nazwiskiem I sekretarza idei zwołania w Warszawie konferencji odprężenia militarnego i rozbrojenia (KOMiR). Koncepcja, która pojawiła się zaraz po interwencji radzieckiej w Afganistanie, była jednak zupełnie nieprzygotowana, a przede wszystkim niezrozumiała dla państw zachodnich, które nie widziały sensu w otwieraniu nowego forum rozmów rozbrojeniowych.

Po wyświetleniu archiwalnego, propagandowego materiału Polskiej Kroniki Filmowej na temat sytuacji w Afganistanie z początku 1980 r., głos zabrał prof. Andrzej Paczkowski. Podkreślił on, że redaktor tomu stanął przed karkołomnym wręcz zadaniem ukazania całokształtu funkcjonowania polskiej dyplomacji za omawiany okres. Wynik końcowy ocenił jednak pozytywnie, doceniając rozpiętość prezentowanych dokumentów, zarówno tematyczną, jak i geograficzną. Prof. Paczkowski zauważył, że polityka zagraniczna była w omawianym okresie prowadzona nie tyle przez rząd, co przez partię. Widać to – według niego – na przykładzie funkcjonowania placówek dyplomatycznych (np. wykorzystywane do kontaktów z innymi partiami komunistycznymi). Charakterystyczne pod tym względem jest również to, że w omawianych dokumentach dużo więcej miejsca poświęcano VIII Zjazdowi niż wyborom do Sejmu z marcu 1980 r. Komentując inicjatywę Gierka w postaci KOMiR, prof. Paczkowski zauważył, że „każdy chciał mieć swój plan”, aby zaistnieć na arenie międzynarodowej, przywołując w tym kontekście m. in. plan Rapackiego z pierwszych lat rządów Władysława Gomułki.

Prof. Adam Daniel Rotfeld swoje wystąpienie rozpoczął od podziękowań dla inicjatorów serii PDD, podkreślając, że jest to wydawnictwo źródłowe o charakterze fundamentalnym, z którego będą korzystać kolejne pokolenia badaczy. Następne pochylił się nad kwestią: czy Polska Rzeczpospolita Ludowa prowadziła w ogóle własną politykę zagraniczną? Na tak postawione pytanie dał odpowiedź pozytywną, zaznaczając jednak wyraźnie zależność Polski od ZSRR w kwestiach ogólnych. Natomiast w szczegółach – według prof. Rotfelda – polska dyplomacja często mogła pozwolić sobie na więcej swobody. Były minister spraw zagranicznych zauważył, że w tomie znalazły się różne dokumenty: zarówno pisane w sposób profesjonalny, ale i sporządzone nieudolnie czy wręcz bełkotliwie, co świadczy o różnej jakości kadry dyplomatyczno-konsularnej. Jednak nawet dokumenty o trzeciorzędnym znaczeniu, które pojawiły się w tomie (np. sprawa ewentualnego transferu Zbigniewa Bońka do klubu AS Roma), posiadają według niego dużą wartość, ukazując ducha ówczesnych czasów.

Zabierając ponownie głos, Piotr Długołęcki zwrócił uwagę na uwarunkowania polityki zagranicznej Polski w omawianym okresie. Wpływ na jej kształt miały decyzje władz, tarcia wewnętrzne, reakcje zagranicznych partnerów, ale także jakość aparatu dyplomatyczno-konsularnego oraz warunki finansowe (pogarszające się) i techniczne (część placówek miała problemy z łącznością). Komentując zależność polskiej dyplomacji od ZSRR, Długołęcki przytaczał przykłady, kiedy centrala rzeczywiście uzależniała swoje dyspozycje dla placówek od stanowiska radzieckiego (np. w kwestii nawiązania relacji gospodarczych z Tajwanem). Wspominał jednak również o przypadkach rozbieżności stanowisk strony polskiej i radzieckiej (stanowisko sędziów MTS w Hadze w sprawie zakładników amerykańskich w Iranie). Dyskusję zamknęły pytania i uwagi od publiczności, w tym interesujące wspomnienia przybyłych na spotkanie byłych dyplomatów.

_________________

26 lutego 2019 (wtorek) godz. 15:00–16:30

Polski Instytut Spraw Międzynarodowych  

ul. Warecka 1a w Warszawie

sala konferencyjna, I piętro 

_________________

PANELIŚCI:

Piotr Długołęcki

redaktor tomu

Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

prof. Andrzej Paczkowski

Zakład Najnowszej Historii Politycznej

Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk

prof. Adam Daniel Rotfeld

b. minister spraw zagranicznych

Wydział „Artes Liberales”, Uniwersytet Warszawski

MODERACJA:

prof. Włodzimierz Borodziej

redaktor naczelny serii "Polskie Dokumenty Dyplomatyczne"

Instytut Historyczny, Uniwersytet Warszawski

W trakcie spotkania zostanie wyemitowany kilkuminutowy film archiwalny

Polskiej Kroniki Filmowej pt. „Afganistan”

_________________

Dwudziesty piąty tom serii Polskich Dokumentów Dyplomatycznych ukazuje politykę zagraniczną PRL w pierwszej połowie 1980 r.

W dokumentowanym okresie dyplomacja PRL w coraz większym stopniu stawała się dyplomacją ekonomiczną, co wynikało z fatalnej sytuacji gospodarczej kraju. Starania o nowe kredyty, kontrakty dla polskich firm czy próby korekty niekorzystnych bilansów handlowych to jedne z głównych zadań placówek zagranicznych w pierwszych sześciu miesiącach 1980 r.

W sferze politycznej Polska starała się odgrywać rolę mediatora pomiędzy państwami zachodnimi a ZSRR, podejmując szeroką (ale z góry skazaną na niepowodzenie) akcję na rzecz organizacji konferencji rozbrojeniowej w Warszawie czy przygotowując francusko-radzieckie spotkanie na najwyższym szczeblu w Wilanowie. Wiele uwagi poświęcono także międzynarodowym konsekwencjom interwencji ZSRR w Afganistanie

Ważne pozostawały stosunki ze Stolicą Apostolską, które od wyboru kardynała Karola Wojtyły na papieża nabrały niecodziennego charakteru. Doskonale można to zaobserwować na przykładzie negocjacji w sprawie polskiej edycji „L’Osservatore Romano”. Wiele uwagi poświęcono także kształtowaniu polityki wobec Polonii, ze szczególnym uwzględnieniem działań propagandowych dotyczących organizowanych przez środowiska polonijne uroczystości związanych z 40. rocznicą zbrodni katyńskiej.

Część dokumentów ilustruje skutki bojkotu igrzysk olimpijskich w Moskwie przez Stany Zjednoczone i ich sojuszników. Często pojawiającym się tematem jest także bezpieczeństwo polskich placówek (m.in. w Kabulu czy Luandzie).

Większość zamieszczonych w tomie źródeł to niepublikowane dotąd dokumenty pochodzące przede wszystkim z Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Archiwum Akt Nowych. Ich lekturę ułatwiają wskazówki zawarte we wstępie, a także rozbudowane indeksy osobowy i rzeczowy. W tomie zamieszczono ponadto aneksy, w tym wykaz zawieranych przez PRL umów międzynarodowych oraz opis struktury MSZ w omawianym okresie.